Türkiye’nin farklı bölgelerinde yaz aylarında çıkan yangınlar binlerce hektarlık alanı kül etti. 2024 yazında Muğla, Antalya, Mersin ve İzmir’de yüzlerce hektar orman yanarken 2021’deki “mega yangınlarda” kayıp 140 bin hektarı buldu.
Her felaketin ardından da aynı tartışma alevleniyor: Yanan ormanlar gerçekten yeniden ormana mı dönüştürülüyor, yoksa bu alanlar otellere, konutlara, madenlere veya enerji tesislerine mi açılıyor?
Anayasa ve resmi kurumlar ne diyor?
Anayasa’nın 169. maddesi açık: Yanan ormanların yerinde yeni orman yetiştirilir, başka amaçla kullanılamaz.
Dolayısıyla hukuken yanmış ormanların imara veya madenciliğe açılması mümkün değil.
Orman Genel Müdürlüğü (OGM), büyük yangınların ardından yaptığı açıklamalarda yanan alanların “orman statüsünü koruduğunu” ve “başka amaçla tahsis edilmediğini” düzenli olarak vurguluyor. 2021’deki mega yangınlardan sonra kurum, yanmış alanlarda verilmiş tüm izinlerin iptal edildiğini duyurmuştu. Bakanlık da yanan alanların kısa süre içinde ağaçlandırılarak yeniden ormanlaştırıldığını bildirdi.
OGM’ye göre 2014–2024 döneminde 260 bin 739 hektar orman alanı yangınlarda kaybedildi. Yıllık ortalama kayıp 23 bin 704 hektar oldu. En yüksek kayıp 2021’de 139 bin 503 hektar olarak kayda geçti. Türkiye’de toplam 23,2 milyon hektar orman bulunuyor; bunun 9,5 milyon hektarı “bozuk orman” statüsünde.
Yanan alanlarda otel ya da konut yapılıyor mu?
DW Türkçe’ye konuşan İstanbul Üniversitesi-Cerrahpaşa Orman Fakültesi Toprak İlmi ve Ekoloji Anabilim Dalı’ndan Prof. Dr. Doğanay Tolunay, kamuoyunda sıkça dile getirilen “yanan ormanların otellere açıldığı” iddialarının doğru olmadığını söylüyor. “Turizmi Teşvik Kanunu ile bir orman alanı turizm gelişim bölgesi ilan edildiğinde yanmasına gerek olmadan buraya otel inşa edilebiliyor. Hatta Ege ve Akdeniz’de kıyılardaki birçok otel bu şekilde inşa edilmiştir” diye ekliyor.
Doğanay Tolunay yanmış orman alanlarının başka kullanım alanlarına verildiği iki örnek olduğunu söylüyor. Bunlardan ilki Bodrum Güvercinlik Koyu. Güvercinlik’te doğrudan yanmış bir orman alanına otel yapıldı. Ancak Tolunay, burada iznin yangından önce verildiğini; bölgenin turizm gelişim bölgesi ilan edildiğini ve kazanılmış hak gerekçesiyle otel yapıldığını aktarıyor.
İzmir Bayraklı’da da 2024 yangınlarından sonra 375 hektarlık bir alan Cumhurbaşkanlığı kararıyla orman sınırları dışına çıkarıldı. Tolunay, bu alanın da aslında 2020’de orman sınırları dışına çıkarıldığını, dava sürecinde usulden bozulduğunu, aradan geçen dört yıl içinde toplu konutların inşa edildiğini ve 2024’te yeni karar ile işlemin tamamlandığını ifade ediyor.
Kamuoyunda yanlış bilinen örneklerden biri de Trabzon Sürmene. Prof. Dr. Tolunay, burada villaların yanmış orman üzerine değil, yakınındaki bir tabiat parkı içinde inşa edildiğini dile getiriyor.
Orman statüsü yangınla kayboluyor mu?
Bir alanın yanması orman vasfını kaybettirmiyor. Orman Kanunu’na göre orman olarak tescil edilmiş araziler üzerindeki ağaçlar kesilse ya da yansa bile arazi orman olarak kabul ediliyor. Doğanay Tolunay, “Hatta maden, otel, havaalanı, yol, enerji tesisi için izin verilen orman alanlarının dahi orman statüsü düşmez” diyor.
“İzinlerle yapılaşmış alanların süre bitiminde OGM’ye geçmesi gerekiyor” diyen Tolunay, İstanbul Havalimanı örneğini veriyor. Büyük kısmı orman arazisi üzerinde bulunan havalimanının 49 yıllık izin süresinin 99 yıla kadar uzatılabileceğini, ancak bu sürenin sonunda yasa değişmezse OGM’ye devredilmesi gerektiğini hatırlatıyor.
Maden sahaları için de yeniden ormanlaştırma zorunluluğu bulunuyor. Ancak şirketlerin çoğu bu yükümlülüğü yerine getirmediği için süreç aksıyor.
Bu Haberlerdeİlginizi Çekebilir
İzin süreçleri neden “yangından da beter”?
Tolunay, kamuoyunun yanmış ormanlara odaklanmasına rağmen asıl baskının izinlerden geldiğini anlatıyor:
“Kamuoyu her ne kadar yanan ormanların imara ve madene açılacağını düşünse de aslında yangınlardan beter uygulamalar var.”
Tolunay’ın verdiği bilgiye göre 1982-2012 arasında izin verilen orman alanı miktarına dair verilere ulaşılamasa da Turizmi Teşvik Kanunu kapsamında 2012–2024 arasında 5 bin 189 hektar orman alanı tahsis edildi.
Ayrıca Orman Kanunu’nun 16. maddesiyle madenlere, 17. maddesiyle de ormanlarda başka faaliyetlere izin verilebiliyor. Bunlar, kamu yararı ve zaruret denilerek ormanlardan verilen yol, havaalanı, enerji tesisi, boru hattı, mezarlık, kampüs, hayvan barınağı, spor tesisi gibi 50 kadar faaliyete verilen izinler.
Kanunun 16. maddesiyle verilen maden izinleri 225 bin hektara ulaşırken bunun 121 bini son 13 yılda verildi. Madde 17 ile toplam 707 bin hektar orman başka faaliyetlere tahsis edildi. Ormanlardan izin verilen 933 bin hektarın sadece 30-40 hektarında yanan ormana otel inşa edildi.
Tolunay’ın verdiği bilgiye göre 2004–2024 döneminde yanan alanların toplamı 351 bin hektarken, aynı dönemde izin verilen alanlar 597 bin hektar. Buna göre izin verilen alan miktarı yanan alanlardan yüzde 70 fazla. 2021 yangınları hariç tutulduğunda ormanlardan izin verilen alan miktarı yanan alanların üç katına denk geliyor.
Yanmış alan ile turizme tahsis edilen alan arasındaki fark ne?
Tolunay, Turizmi Teşvik Kanunu’yla tüm ormanların potansiyel olarak turizm gelişim bölgesi ilan edilebileceğini belirtiyor. Ancak bir sınırlama var: İl genelindeki ormanların binde beşinden fazlası bu amaçla ayrılamıyor.
Antalya’da en fazla 6 bin hektar orman bu şekilde tahsis edilebiliyor. Yanmış alanların ise Anayasa’nın 169. maddesi gereği turizme konu edilmemesi gerekiyor. Tolunay, ancak yeniden ormanlaştırma tamamlandıktan 10–15 yıl sonra bu alanların yeniden turizm tahsisine açılabileceğini söylüyor.
Madencilik yönetmelikleri nasıl değişti?
Tolunay, Orman Kanunu’nun 16. madde uygulama yönetmeliğinin geçtiğimiz aylarda değiştirildiğini hatırlatıyor. Önceki düzenlemede kıyıya 5 kilometre mesafe ve yerleşimlere 500 metre mesafe içindeki ormanlarda madencilik yasaktı. Ancak bu hükümler iptal edildi. Dolayısıyla artık buralarda da ocak açılabilecek.
Değişikliğin Temmuz 2024’te Meclis’ten geçen torba kanunla bağlantılı olduğunu belirten Tolunay, düzenlemenin kamuoyunda “zeytinliklerin taşınması” olarak bilinse de aslında maden ruhsatları için çok daha geniş sonuçlar doğurduğunu söylüyor.
Sonuç olarak Tolunay’a göre tüm ormanlarda potansiyel olarak madencilik yapılabilir durumda. Yeniden ormanlaştırma tamamlandıktan sonra izin verilmesinin de önü açık.
Yanan alanlar nasıl yeniden ormanlaştırılıyor?
Tolunay, yangınların otel veya maden için çıkarıldığı düşüncesinin yanlış olduğunu, bunun yangınların gerçek nedenlerini sorgulamayı engellediğini belirtiyor. Ayrıca bu algının OGM üzerinde baskı yaratarak yanan alanların hızla dozerlerle işlenmesine yol açtığını dile getiriyor.
Tolunay, ağır makinelerle yapılan işlemlerin toprağı erozyona duyarlı hale getirdiğini, geniş yangınlarda fidan yetersizliği nedeniyle yanlış türlerin dikildiğini, bunun da genetik çeşitliliği bozduğunu ifade ediyor.
“Yanan ormanlar birkaç istisna haricinde ormanlaştırılırken izinlerle kaybedilen ormanların neredeyse tamamı bir daha orman olmuyor” diyen Tolunay’a göre 9,5 milyon hektarlık bozuk orman alanının imara açılmasının önünde de yasal bir engel yok. İzinlerin en önemli yangın çıkış nedenleri arasında da yer aldığını belirten Tolunay, orman yangınları konusundaki hassasiyetin, asıl olarak ormanlardan verilen izinlere yöneltilmesi gerektiğini ifade ediyor.
KAYNAK: DEUTSCHE WELLE TÜRKÇE – PELİN ÜNKER
