İsrail’in, Gazze’de on binlerce sivil ölümüne yol açan operasyonlarına Ankara’nın sert açıklamalarla tepki gösterirken bir taraftan da bu ülke ile ticari ilişkileri sürdürdüğünün ortaya çıkması tartışılmaya devam ediyor.
AKP’li Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan, son olarak 24 Nisan’da Ankara’da ağırladığı Almanya Cumhurbaşkanı Frank-Walter Steinmeier ile ikili basın toplantısında gelen bir soru üzerine “İsrail ile yoğun ticari ilişkileri artık ayakta tutmuyoruz, o iş bitti” açıklaması yapmıştı.
Peki, ‘O iş’ gerçekten bitti mi? Türkiye-İsrail ticari ilişkileri ne durumda? 7 Ekim’den bu yana Türkiye’nin İsrail’e ihracatı nasıl seyrediyor?
Hamas’ın 7 Ekim’de gerçekleştirdiği saldırıların ardından İsrail’in Gazze’ye operasyonları sürerken, Türk hükümetinin farklı kesimlerden gelen tepkilere rağmen İsrail ile ticareti kesmek için nisan ayına kadar adım atmadığı anlaşıldı.
Türk Ticaret Bakanlığı 31 Mart yerel seçimlerininin ardından 9 Nisan’da açıklama yaparak İsrail ile ticarete kısıtlama getirildiğini duyurdu. Ancak bu açıklamadan sonra da İsrail’e ihracatın devam ettiği ortaya çıktı. Ticaret Bakanlığı bunun 9 Nisan’dan önce gerçekleşen gümrük beyannameleri tescil işlemlerini kapsadığını duyurdu.
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan da net olarak ‘o iş bitti’ diyerek, İsrail ile ticaretin artık devam etmediğini dile getirdi.
Resmi verilere göre ‘o iş’in bitip bitmediğini görmek, yani hükümetin 9 Nisan’da aldığı kısıtlama kararının ne derece gerçeği yansıttığını anlamak bu ayın sonunda mümkün olacak. Zira, Türkiye İstatistik Kurumu’nun (TÜİK) her ay sonunda dış ticaret verilerini açıklıyor. 30 Nisan’da açıklanan veriler ise mart ayını içeriyor. Nisan ayında ticaretin değişip değişmediği mayıs sonunda ortaya çıkacak. Asıl fotoğrafın ise mayıs verilerinin açıklanacağı haziran sonunda netleşmesi bekleniyor. Fakat, yine resmi verilere bakıldığında Mart ayında Türkiye-İsrail arası ticaretin, 7 Ekim saldırılarından sonra en yüksek seviyede olduğu görülüyor.
Ekim saldırısından sonra en yüksek ihracat ve ithalat martta gerçekleşti
TÜİK verilerine göre mart ayında İsrail ile ticaret hız kesmedi. Aksine hem ihracat hem de ithalat ekim ayından bu yana en yüksek seviyeye erişti. Türkiye’nin İsrail’e ihracatı 437 milyon dolar olurken bu ülkeden ithalatı ise 167,3 milyon dolar gerçekleşti.
Ekim ayı da dahil olmak üzere mart ayı iki göstergede de en yüksek değerler oldu.
Ticaretin en yoğun gerçekleştiği ay sonunda 31 Mart yerel seçimlerinin gerçekleşmesi dikkat çekti.
Peki, 7 Ekim saldırılarından sonra Türkiye-İsrail ticareti önceki dönemlere göre azaldı mı, nasıl değişti?
Bu soruya iki gösterge ile cevap vermek mümkün. İlki Kasım 2023-Mart 2024 arasını kapsayan 5 aylık dönemi önceki yılların aynı dönemi ile kıyas etmek.
Kasım 2023-Mart 2024 arasında Türkiye İsrail’e 1,96 milyar dolarlık ihracat gerçekleştirdi. Bu değer önceki dönem 2,72 milyar dolar idi. Burada yüzde 28’lik bir düşüş sözkonusu.
Son 5 aylık dönemdeki ticaret 2019’un aynı döneminden hala yüksek.
Her yılın Ocak-Mart aylarını içeren ilk çeyrekteki ihracat değerlerine bakıldığında ise 2024 yılında Türkiye İsrail’e 1,21 milyar dolar ihracat yaptı. 2023’ün ilk çeyreğinde değer 1,54 milyar dolar idi. Buradaki düşüş yüzde 21.
Yine 2024 ilk çeyreğindeki ihracat 2020 ve önceki yılların aynı dönemine göre daha yüksek.
İsrail Türkiye’nin ihracatında kaçıncı sırada?
2024 yılının ilk çeyreğinde İsrail Türkiye’nin en çok ihracat yaptığı ülkeler listesinde 12. sırada. İthalat sıralamasında ise İsrail ilk çeyrekte 32. sırada yer aldı.
“Soykırım” davasına rağmen ticaret devam etti
Uluslararası Adalet Divanı (UAD), Güney Afrika’nın İsrail aleyhine açtığı “soykırım” davasında ihtiyati tedbir talebine ilişkin kararını Ocak ayında açıkladı. Divan, İsrail’in Gazze’de ‘soykırımı önlemek için’ tedbir almasına hükmetti.
“Soykırım” davasına rağmen Türkiye’nin İsrail ile ticareti sürerken mart ayında ticaretin zirve yapması dikkat çekti.
İsrail ile ticaret devam ediyor mu?
Türkiye’nin 9 Nisan’daki kısıtlama açıklamasına rağmen İsrail’e ihracatın devam ettiği tartışması gündemdeki yerini koruyor. Gazeteci Metin Cihan’ın bu yöndeki haberlerinin ardından Ticaret Bakanlığı bu iddiaların yalan olduğunu belirterek “Bu kapsamda, 9 Nisan 2024 Salı günü sabah 09.00 itibarıyla, yasak konusu ürünlerin İsrail’e ihracatına ilişkin olarak, herhangi bir ihracat beyanname tesciline kesinlikle izin verilmemektedir.” açıklaması yaptı.
Metin Cihan’ın, Türkiye’den İsrail’e giden gemi trafiğine ilişkin belgeleri paylaşmasının ardından Ticaret Bakanlığı 16 Nisan’da yeni bir açıklama yapmak zorunda kaldı.
“9 Nisan 2024, saat 09.00’dan itibaren gümrüklerimizde ihracat tescil işlemi kesinlikle yapılmamaktadır” diyen Bakanlık bu tarihten önce tescil işlemi tamamlanan ürünlerinin ihracat sürecinin devam ettiğine işaret etti.
Ticaret Bakanlığı, “Kısıtlama kararının alındığı 9 Nisan 2024 tarihinden önce gümrükte ihracat tescili yapılmış herhangi bir yasak kapsamındaki ürünün yola çıkmasını tezvirat haline getirme çabası, sadece uluslararası dış ticaret, gümrükleme, lojistik mevzuatını ve prosedürlerini bilmemekle, ya da kötü niyetle açıklanabilir.” ifadelerini kullandı.
Erdoğan: Kestik, kesiyoruz
AKP’li Cumhurbaşkanı Erdoğan 26 Nisan’daki açıklamasında ise “İsrail’le artık ilişkilerimizi ticari anlamda başta olmak üzere, bunu Dışişleri Bakanı’m da açıkladı; kestik, kesiyoruz” yorumu yaptı.
Ancak bu açıklamadan sonra da Metin Cihan bazı gemilerin İsrail’e yük taşımaya devam ettiği ve seyir halinde olduğu yönünde, sosyal medya hesabından paylaşım yaptı.
Bakanlık “kısıtlama” diyor
Ticaret Bakanlığı’nın 9 Nisan açıklamasını başlığı “İsrail’e ihracat kısıtlaması” başlığını taşıyor. Açıklamada da listedeki ürünler için “kısıtlama” kararı alındığı belirtiliyor. Açıklamada ihracatın tamamen sonlandırıldığına dair bir ifade yer almıyor.
Haberin kaynağına buradan ulaşabilirsiniz
