Avrupa İnsan Hakları Mahkemesi’nin (AİHM) kararlarının uygulanmasını denetleyen Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, 2022 yılına ilişkin yayınladığı 16’ncı yıllık raporunda Türkiye’de en çok düşünce ve ifade özgürlüğü ile basın özgürlüğüne ilişkin AİHM kararlarının uygulanmadığını kaydetti.
Avrupa Konseyi Bakanlar Komitesi, AİHM’in temel kararlarının Avrupa Konseyi’ne üye devletler tarafından uygulanma durumunu ortaya koymak için yıl boyunca yeni, devam eden veya kapatılan davalara ilişkin istatistikler ve bilgiler içeren 2022 raporunu açıkladı. Raporda temel insan haklarına ilişkin Konsey’e üye 46 ülkenin uygulamalarına ilişkin genel bir tablo ortaya konuldu.
Raporda Türkiye aleyhinde “ihlal prosedürü” başlatılan Osman Kavala davası başta olmak üzere, en çok düşünce ve ifade özgürlüğü ile basın özgürlüğüne ilişkin AİHM kararlarının uygulanmadığı belirlendi.
TÜRKİYE BÖLÜMÜNDE OSMAN KAVALA VURGUSU YAPILDI
VOA News’in aktardığına göre; Bakanlar Komitesi 2022’de, AİHM’den infazlarının denetlenmesi için Türkiye’ye ilişkin 77 dava devraldı. Bu rakam 2021’de 106, 2020’de ise 103’tü. Rapora göre, 31 Aralık 2022 itibariyle Türkiye ile ilgili 36 “önde gelen dava” dahil olmak üzere, uygulamayı bekleyen 480 dava bulunuyor.
“Gelişmiş gözetim” altındaki acil ve önemli davalardan 25’i, beş yıl veya daha uzun süredir; benzer şekilde, “standart gözetim” altındaki önde gelen davalardan 53’ü beş yıl veya daha uzun süredir beklemede.
Bakanlar Komitesi’nde AİHM tarafından kesinleşen ancak uygulanmayan davaların birikmiş listesi, özellikle ifade özgürlüğü ve toplanma özgürlüğü hakları, yargının bağımsızlığı, yeterli gerekçe olmaksızın gözaltı, soruşturmaların etkisizliği ve cezasızlık ile aile içi şiddetle ilgili dava gruplarını içeriyor.
2022’DE 18 DAVA VEYA DAVA GRUBU İNCELENDİ
Bakanlar Komitesi, 2022 yılı boyunca Türkiye için gelişmiş denetim altındaki önde gelen 18 dava veya dava grubuyla ilgili kararları inceledi ve kabul etti. Bu vakalardan üçü Komite tarafından yıl içinde en az iki kez incelendi ve bunlardan biri olan Osman Kavala davası Komite’nin tüm olağan toplantılarında ele alındı.
Komite, mülkiyet hakları, adil yargılanma hakkı veya özel yaşama saygı hakkı gibi konulara ilişkin olarak gelişmiş gözetim altındaki üç önde gelen dava ve standart gözetim altındaki 23 önde gelen dava da dahil olmak üzere, Türkiye ile ilgili 107 davayı kapattı. Kapatılan önde gelen davalardan 13’ü, 10 yılı aşkın bir süredir Komite önünde beklemedeydi.
ÖZEL İRTİBAT GRUBU KURULDU
Türkiye bölümünde Bakanlar Komitesi Raporu’nda en çok vurgu yapılan dava, Osman Kavala davası oldu. “İhlal prosedürü” başlatılan Kavala davası hakkında Türkiye aleyhine başlatılan istisnai işlemler 2022 yılında da devam etti. Raporda, “Türk yetkililerle üst düzey toplantılar gerçekleştirildi ve Komite gelişmeleri haftalık olarak takip ederek, ayrıca özel bir irtibat grubu kurdu” denildi.
EN FAZLA BEKLEYEN DAVALAR İFADE ÖZGÜRLÜĞÜ İLE İLGİLİ
AİHM Kararları İcra Dairesi Başkanı Clare Ovey, “En çok Türkiye’de ifade özgürlüğü ve gazetecilere ilişkin bekleyen davalar var ama Türkiye bu konuda yalnız değil” dedi.
Ovey raporun sunumunda Türkiye ve Osman Kavala ile ilgili sorular üzerine, “Osman Kavala konusunda özel bir prosedür başlatıldı. Bakanlar Komitesi bu konuyu her oturumunda inceliyor. Hemen her hafta bu konudaki gelişmeleri ele alıyor. Hala Türkiye’nin Kavala’yı serbest bırakmasını bekliyoruz. Ancak şu anda Türkiye’de seçim öncesi dönem. Sanırız bu serbest bırakılması için en iyi dönem değil. Komite hala Türkiye’ye bu konudaki sorumluluklarını hatırlatmaya devam ediyor” dedi.
Ovey, Bakanlar Komitesi’nin 5 kişiden oluşan bir Büyükelçiler Komisyonu kurduğunu ve Türk otoriteleri ile Kavala’nın serbest bırakılması konusunu bu Komisyonun görüşmeye devam edeceğini belirtti.
RAKAMLARLA AİHM’DEKİ DAVALAR
Rapora göre Bakanlar Komitesi tarafından kapatılan eski vaka sayısında artış oldu. Komite, 2022’de 880 davayı görüşerek kapattı. Kapatılan bu davalara, bazen yasal veya anayasal değişiklikler de dahil olmak üzere, aynı ihlallerin tekrarlanmamasını sağlamak için devletler tarafından özel ve genellikle geniş kapsamlı tedbirler gerektiren 200 önde gelen dava da dahil.
Aralık 2021’de 5 bin 533 olan toplam bekleyen dava sayısı Aralık 2022’de 6 bin 081’e yükseldi. Raporda bu yükselişin nedeni Mahkeme tarafından Komite’ye aktarılan yeni dava sayısındaki önemli artış” olduğu belirtiliyor.
Komite’nin, 2022’de sivil toplum kuruluşlarından ve ülkelerin ulusal insan hakları kurumlarından rekor sayıda başvuru alındığı, 29 ülkeden toplam 217 başvurunun alındığı belirtildi.
RUSYA BİRİNCİ TÜRKİYE BEŞİNCİ SIRADA
AİHM tarafından alınan kararların uygulanmasıyla ilgili Komite’ye 2021’de önemli bir artışla bin 379 dava, 2022’de ise Mahkeme tarafından Komite’ye denetim için bin 459 dava ulaştırıldı. Bu dava sayısındaki artış, bir kaç yıldır üst üste yaşanan düşüşün ardından geldi.
Komite’ye 2022’de iletilen 1459 yeni vakadan 188’i genellikle aynı ihlallerin tekrarlanmasını önlemek için devletler tarafından özel önlemler alınmasını gerektiren “öncü” vakalardı. Bunlardan bin 271’i yani yüzde 87’si tekrarlayan vakalar olarak kayda geçti.
Toplam yeni vaka sayısının en yüksek olduğu ülkeler sıralamasında Rusya 413 davayla birinci sırada yer aldı, ikinci Ukrayna 145, üçüncü Romanya 137, dördüncü Sırbistan 78 ve Türkiye 77 davayla beşinci sırada yer aldı. En fazla “yeni önde gelen” vaka sayısına sahip ülkeler ise şöyle: 1- Romanya 15, 2- Hırvatistan 13, 3- Fransa 12, 4- Bulgaristan ve Türkiye 11, 5- Polonya ve Ukrayna 10 dava.
EN FAZLA “ÖNDE GELEN DAVA” TÜRKİYE’DEN
Rapora göre, 2021’in sonunda 5 bin 533 olan “bekleyen dava” sayısı ise, 2022’nin sonunda yüzde 10 artarak 6 bin 112’ye yükseldi. Geçtiğimiz yıl sonunda toplam bekleyen dava sayısının en yüksek olduğu ülkeler ise 2 bin 352 davaya Rusya, 716 davayla Ukrayna, 509 davayla Romanya, 480 davayla Türkiye ve 285 davayla Azerbaycan oldu.
Bakanlar Komitesi geçtiğimiz yıl 880 davayı kapatırken, toplam kapatılan vaka sayısının en yüksek olduğu ülkeler 109 davayla Macaristan, 107 davayla Türkiye, 67 davayla Ukrayna, 57 davayla Sırbistan, 53 davayla da Moldova oldu. Komite tarafından, 2022’de en fazla “önde gelen vaka” kapanan ülkelerin başında ise Türkiye geldi. Türkiye 26, Ukrayna 16, Yunanistan ve Moldova 14, Hırvatistan 13 ve Bulgaristan 10 önemli davayı kapattı.
