Avrupa’da en fazla tutuklu ve hükümlünün bulunduğu ülke Türkiye. Avrupa Konseyi’nin bugün yayımladığı 2024 yılı Ceza İstatistikleri raporu, Türkiye’nin nüfusa orantılı olarak en çok mahpus bulunduğu Avrupa ülkesi olduğunu gösterdi. Raporda, son dönem hafif azalma göstermiş olsa da Türkiye’de mahpus sayısının 2005-2024 döneminde yüzde 369 arttığı not edildi.
Nüfusu 1 milyonun üstündeki Avrupa Konseyi üyesi ülkelerin 2023 ve 2024 verileri, Avrupa’daki medyan tutuklu oranının hafifçe azalarak 100 bin kişi için 116,2’den 115,1’e (yüzde -0,9) gerilediğini gösterdi. Avrupa Konseyi’ni oluşturan 46 ülkede 31 Ocak 2024 itibarıyla 1 milyon 21 bin 431 mahpus bulunmaktaydı; bu da 100 bin kişiye ortalama 122 mahpus (medyan oran 105) anlamına geliyor.
Türkiye ilk sırada
Türkiye 100 bin kişiye 356 mahpus ile ilk sırada yer alıyor. Türkiye’yi Azerbaycan (264), Gürcistan (261), Moldova (235), Polonya (202) ve Macaristan (195) izliyor.
Nüfusa oranla en az mahpusa sahip ülkeler ise sırasıyla Bosna-Hersek (7,7), Lihtenştayn (20), İzlanda (35), San Marino (45) ve Hollanda (54). Bu oran aynı dönemde İngiltere ve Galler’de (145), İspanya’da (117), Fransa’da (112), Almanya’da (71) olarak kaydedildi.
Öte yandan, nüfusu 500 binden fazla olup mahpus sayısı belirgin şekilde artan ülkelerin başında Slovenya (yüzde 25,4), İsveç (yüzde 15,5), Malta (yüzde 11,1), Sırbistan (yüzde 9,4), Hırvatistan (yüzde 8,3), Azerbaycan (yüzde 8,3) ve İtalya (yüzde 7,8) geliyor.
Aynı dönemde hapishane yoğunluğu en çok azalan ülkeler Bulgaristan (yüzde -14,5), Lüksemburg (yüzde -14,5), Türkiye (yüzde -12,9), Estonya (yüzde -12), Litvanya (yüzde -9,4) ve Macaristan (yüzde -7,3) olarak kayıtlara geçti.
Raporda, ceza süresi kısaltmaları ve hapis cezası dışı alternatiflerin, hapishane nüfusu yoğunluğuyla mücadelede önemli bir araç olduğu vurgulanıyor. Özellikle şiddet içermeyen suçlarda ceza süreleri azaltılmasının ve yeniden topluma kazandırma çabaları desteklenmesinin hapishane nüfusunun azaltılmasına katkı sağlayabileceği savunuluyor.
Mahpusların yaş profili
Avrupa hapishanelerindeki mahpusların yaş ortalaması 37. En genç mahpus oranı Litvanya (32), İsveç (34), Danimarka ve Fransa (35); en yaşlı oran ise Gürcistan (44), İtalya ve Portekiz’de (42) gözlemleniyor.
Avrupa genelinde 50 yaş üstü grubun hapishane nüfusundaki oranının yaklaşık yüzde 15 olduğuna işaret eden Avrupa Konseyi, bu oranın 2020’den bu yana sabitleştiğini belirtiyor.
Buna karşılık, Ocak 2020’de ortalama yüzde 2,5 olan 65 yaş üstü grup oranının Ocak 2024’te 3,1’e yükseldiğine dikkat çekiliyor. Bu grubun mahpuslar arasındaki oranı Hırvatistan (yüzde 9,8), Litvanya (yüzde 6), Slovenya (yüzde 5,2) ve İtalya (yüzde 5,1) gibi ülkelerde ortalamanın üstünde seyrediyor.
Türkiye’de 50-64 yaş grubundakiler toplam mahpus oranının yüzde 10,9’unu, 65 yaş üstündekiler ise yüzde 1,5’ini oluşturuyor.
Türkiye’de cezaevinde olanların yüzde 4,2’si kadın
Mahpuslar arasında kadın oranı aynı dönemde ortalama yüzde 5,4 (medyan oran 4,9) olarak kaydedildi. En fazla kadın mahpusa sahip ülkeler San Marino (yüzde 20), Andora (yüzde 9,8), Çekya (yüzde 8,8), İzlanda (yüzde 8,6), Macaristan (yüzde 8,4) ve Finlandiya (yüzde 8) olarak kaydedilirken; en düşük oran yüzde 1,4’le Arnavutluk ve Gürcistan’da gözlemlendi.
Türkiye’de kadın mahpus oranı yüzde 4,2 olarak kaydedildi.
Yabancı mahpuslar
Verilere göre Avrupa hapishanelerindeki mahpusların yüzde 25’ini (medyan oran yüzde 16) yabancı uyruklular oluşturuyor. Yabancıların mahpuslar arasındaki oranının en yüksek olduğu ülkelerin başında Lüksemburg (yüzde 75,4), İsviçre (yüzde 72,3), Kıbrıs Cumhuriyeti (yüzde 57,6), Yunanistan (yüzde 54,1), Avusturya (yüzde 52,8), Malta (yüzde 52) ve Almanya (yüzde 48,8) geliyor.
En düşük oran Romanya (yüzde 1,1) ve Moldova’da (yüzde 1,3) kaydedilirken, Türkiye yüzde 4,2 ile sıralamada altlarda yer aldı. Veriler yabancı uyruklu mahpusların yüzde 29’unun bir başka AB ülkesinin vatandaşı olduğunu, yaklaşık 3’te 1’inin ise mahpus oldukları ülkede yasal olarak ikamet ettiğini göstermekte.
Veriler için temel alınan 31 Ocak 2024 tarihinde Avrupa’da mahpusların yüzde 29,4’ünü (medyan oran 25,9) cezası henüz kesinleşmemiş geçici tutuklular oluşturdu. Geçici tutukluluk oranının en yüksek olduğu ülkeler Arnavutluk (yüzde 58), Ermenistan (yüzde 53), Karadağ (yüzde 47), Lüksemburg (yüzde 47), İsviçre (yüzde 46), Hollanda (yüzde 46), Malta (yüzde 42), Hırvatistan (yüzde 41) ve Slovenya (yüzde 40) olarak kaydedilirken; en düşük oranlar Bulgaristan (yüzde 5), Çekya (yüzde 8), Polonya (yüzde 11), Litvanya (yüzde 12), Kuzey Makedonya (yüzde 12) ve Romanya’da (yüzde 13) görüldü.
Türkiye’de ise bu oran yüzde 15 olarak gözlemlendi.
Hapishane kapasitesi açısından Türkiye “orta düzeyde”
İstatistiklere göre Avrupa genelinde hapishane kapasitesi ve yoğunluğu sorunu devam ediyor. Avrupa’da her 100 yer için hapishane yoğunluğu ortalama 87 (medyan oran 94) olarak kaydedildi. Hapishane yoğunluğu en fazla olan ülkelerin başında Slovenya (134), Kıbrıs Cumhuriyeti (132), Fransa (124), İtalya (118), Romanya (116) ve Belçika (113) geliyor.
Türkiye ise her 100 yer için 102 mahpus ile Hırvatistan (110), İrlanda (105), İsveç (105), Macaristan (104), Azerbaycan (103) ve Finlandiya (103) gibi “orta derecede aşırı kalabalık” olarak tanımlanan, ortalamanın hemen üstündeki kategoride yer aldı.
Nüfusu 500 binden fazla olup hapishane yoğunluğu en az olan Avrupa ülkelerinin başını ise Ukrayna (54), Ermenistan (55), Bulgaristan (59), Lüksemburg (62) ve Estonya (65) çekiyor.
Hangi suçlarla cezaevindeler?
Suç türleri açısından bakıldığında, Avrupa genelinde mahpusların yaklaşık üçte biri şiddet içeren suçlardan dolayı hapiste olup, bunlar arasında cinayetler (yüzde 11,9), cinsel suçlar (yüzde 8,7), darp (yüzde 6,7) ve hırsızlık (yüzde 6,3) başı çekiyor.
Cezaevinde olanlar en çok uyuşturucuya bağlı suçları (yüzde 16,7) ve hırsızlık suçlarından (yüzde 12,3) hüküm giyiyor. Türkiye’de uyuşturucuya bağlı suçlardan hüküm giymiş mahpus oranı yüzde 37 olarak belirtiliyor.
Mahpusların ortalama yüzde 17’si bir yıldan az, yüzde 54’ü 1-10 yıl arası, yüzde 19’u ise 10-20 yıl arası hapis cezasına mahkûm oluyor, ancak çoğu zaman mahkûmiyet süresinden az bir zaman hapiste kalıyor. Avrupa genelinde ömür boyu hapis cezası toplam mahpus nüfusunun yüzde 3’ünü kapsıyor.
Avrupa Konseyi için Lausanne Üniversitesi tarafından gerçekleştirilen ve kısaca “Space I” olarak tanımlanan Avrupa Konseyi Yıllık Hapishane Nüfusları raporu, üye devletlerin ilettiği veriler temelinde hazırlanıyor.
KAYNAK: DEUTSCHE WELLE TÜRKÇE – KAYHAN KARACA
