Anayasa Mahkemesi tarafından 1998’de Refah Partisinin, 2001’de de yerine kurulan Fazilet Partisinin kapatılması sürecinde, ‘Yenilikçiler’ diye adlandırılan parti içi bir grup hummalı bir çalışma yürütüyordu.
İstanbul Büyükşehir Belediye Başkanı olduğu 1997 yılının sonlarında Siirt’te düzenlenen mitingde okuduğu “İlahi Ordu” şiiri nedeniyle 26 Mart 1999’da girdiği cezaevinde 4 ay 10 gün kalan ve büyük bir desteği arkasında toplayan siyasi yasaklı Recep Tayyip Erdoğan, bu grubun en öne çıkan ismiydi.
Kamuoyu araştırmaları, toplantılar, büyük patronlarla yemekler, ABD ziyareti ve George W. Bush döneminin Savunma Politikaları Kurulu Başkanı Richard Perle ile saatler süren görüşme derken çalışmalar 14 Ağustos 2001’de meyvesini verdi. Sermayenin ve emperyalizmin başat aktörlerinin desteğini alan Adalet ve Kalkınma Partisi (AKP) kuruluşunu ilan etti. “Milli Görüş gömleğini çıkaran” sistemle uyumlu siyasal İslamcılar, “Avrupa Birliği’ne uyum”, “Demokrasi”, “Hukukun üstünlüğü” diyordu. Miting meydanlarında “3 Y’yi bitireceğiz” sloganıyla oy istiyordu: Yolsuzluk, yoksulluk ve yasaklar.
3 Kasım 2002’de, girdiği ilk seçimde yüzde 34’ü aşan oy oranıyla Meclisteki sandalyelerin yüzde 66’sını kazanan AKP, o günden beri kah tek başına kah ittifaklarla 23 yıldır iktidarda. Evrensel’den Okan Evrim, AKP’nin neredeyse çeyrek asırlık iktidarı, laiklikten “faşizmi inşa çabalarına”, cumhuriyetten muhalefete yönelik operasyonlara kadar birçok başlıkta tartışılıyor ancak partinin icraatlarını özellikle “3 Y” temelinde ele aldı.
Yoksulluk: Kâr, faiz, rant, işsizlik…
AKP’li yıllarda Türkiye’de işçileşme arttı, işçi sınıfı yoksullaştı. Ulusal ve uluslararası sermayenin ülkede elde ettiği kâr, rant ve faize dayalı birikim ise arttı.
- 2001 yılında 5.2 milyon kişi sigortalı çalışırken bunların 2.8 milyonu asgari ücret alıyordu. 2025’te sigortalı işçi sayısı 8 milyonu asgari ücretli olmak üzere 15.3 milyona yükseldi.
- 2002’den itibaren şirket birim kârları artarken, emeğin gelirden aldığı pay azaldı. 1997-2023 döneminde İSO 500 ve ikinci 500 kuruluşlarında emeğin üretim verimliliği yıllık ortalama yüzde 4-4.2 oranında arttı. İşçi başına üretim artışına rağmen reel ücret artışları yalnızca yüzde 0.7 ve yüzde 1.1 ile sınırlı kaldı. AKP’li yıllarda işçiler daha fazla üretse de ücret artışlarıyla bağ tamamen koptu.
- Türkiye’nin en büyük 500 sanayi kuruluşunda çalışan işçiler AKP iktidarından hemen önce Türkiye ekonomisinden yüzde 3 pay alıyordu. Aynı pay 2024’te yüzde 1.5’e düştü. En büyük şirketlerde çalışan işçilerin aldığı pay yarı yarıya azaldı. 2000’de en büyük ikinci 500 sanayi şirketinde çalışanların GSYH’den aldığı pay yüzde 0.5 iken; 2024’te yüzde 0.4 oldu.
- Ekonomi programına bağlı olarak artan resmi enflasyon 23 yılda yüzde 4375 olarak gerçekleşti. Yoksulluk sınırı (2002’de 1122 TL’den bugüne kadar 87 bin TL’ye çıktı) aynı dönemde yüzde 7654, açlık sınırı yüzde 6946 arttı.
- AKP’nin iktidara geldiği 2002 sonunda ülkenin dış borcu 124,9 milyar dolarken bugün 500 milyar doları geçti.
- İşsizlik oranı, 2001 yılında yüzde 10.6 iken, 2002’de yüzde 11.34’e çıktı. 23 yılın sonunda ise 21,5 puan artarak yüzde 32.9’a ulaştı. 23 yılın sonunda her 100 kişiden 22’si işsizler ordusuna eklendi.
- AKP döneminde artan enflasyona bağlı olarak politika faizi yükseldi. Son iki yıldır dünyanın en yüksek faizini veren iktidar, cumhuriyet tarihinin faiz rekorunu kırdı. AKP’li yıllarda bugüne kadar toplam 600 milyar dolar faiz ödemesi yapıldı.
- İSİG Meclisi verilerine göre son 23 yılda aralarında yüzlerce çocuğun bulunduğu en az 33 bin işçi iş cinayetlerinde katledildi.
Yolsuzluk: ‘Pislik paçalardan akıyor’
Uluslararası Şeffaflık Örgütü tarafından açıklanan Yolsuzluk Algı Endeksi’nde 2002 yılında Türkiye, 102 ülke arasında 65’inci sırada, orta seviyede yer alıyordu. “Yolsuzlukla mücadele” iddiasıyla iktidara gelen AKP’nin icraatları sonucu geldiği noktada ise 2024 yılı raporuna göre 180 ülke arasında 107’nci. 2013 yılından bu yana 16 puan kaybederek 34 puana düşen Türkiye, AB üyelik sürecindeki ülkeler arasında en düşük puanlardan birine sahip.
Mali Eylem Görev Gücü (FATF), 2011 yılında “kara para aklama ve terörizmin finansmanı” gibi nedenlerle Türkiye’yi gri listeye aldı. 2014’te çıkarıldı ancak 2021’de yeniden alındı. Haziran 2024’te Türkiye gri listeden çıkarılsa da Yolsuzluk Algı Endeksi’ndeki puanı artmadı.
23 yılda AKP, rüşvet, nepotizm, birkaç maaşlı bürokratlar, bankamatik memurları, lüks araçlarında uyuşturucu kullanan partililer, çakarlı araçlarıyla dolaşan “AKP çocukları”, kamu ihaleleriyle büyüyen şirketler, ‘beşli çete’ler, suç örgütü lideri Sedat Peker’in ifşaları, sahte diplomalar ve son olarak e-imza skandallarıyla anılan bir parti haline geldi. Ana muhalefet lideri Özgür Özel, bu hafta yaptığı açıklamada, gelinen durumu “Tuzun koktuğu, pisliğin paçalardan aktığı noktadayız” diyerek özetledi. Bu skandallardan bazıları şöyle:
- 17–25 Aralık 2013 “yolsuzluk ve rüşvet” soruşturmaları sonucu dört bakan istifa etmek zorunda kaldı ancak dosyalar kapatıldı.
- 17–25 Aralık’ın sembol isimlerinden iş insanı Reza Zarrab, ABD’de 2017’de itirafçı oldu, verdiği rüşvetleri anlattı; Halkbank yöneticisi Hakan Atilla 2018’de New York’ta mahkum edildi.
- Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan’ın eşi Hasan Pekcan ile birlikte sahibi olduğu şirketinin 2020’de Ticaret Bakanlığına piyasa fiyatının üstünde dezenfektan sattığı 2021’de ortaya çıktı. Pekcan görevden alındı.
- AKP iktidarı döneminde lise, üniversite, kamu personeli ve diğer akademik sınavlar dahil birçok sınavda şaibe yaşandı. Kopya, soru çalma, şifre gibi skandallar nedeniyle mahkum edilenler oldu. Son olarak 2025 LGS de benzer bir iddialarla gündeme geldi.
- Kamu İhale Kanunu’nun deprem, sel gibi “ivedilik” hallerine özgü ‘21/b’ pazarlık usulü, kamu alımlarında yaygınlaştı. Bu yolla birçok ihalede belli başlı şirketlerin beslendiği Sayıştay raporlarına ve basına yansıdı.
Yasaklar ülkesi
Türkiye, özellikle 15 Temmuz 2016’da darbe girişimi, ilan edilen olağanüstü hal (OHAL) ve OHAL koşullarındaki referandumla kabul edilen Cumhurbaşkanlığı Hükümet Sistemi ile yasakların tavan yaptığı bir süreç yaşadı. Grev yasakları, eylem ve etkinlik yasakları, konser, tiyatro ve festival yasakları, kitap toplamalar, erişim engelleri, RTÜK ve Basın İlan Kurumu eliyle medyaya yönelik sansür, para ve ekran karartma cezaları, muhalefete yönelik gözaltı ve tutuklamalar, kayyımlar, tutuklu gazeteciler, sosyal medyadaki iktidar eleştirilerine ev baskınları… Bunlar ve daha fazlası son 23 yılda AKP ile özdeşleşen uygulamalar. Buna dair bazı göstergeler şöyle:
- 23 yılda 22 grev yasaklandı.
- AKP iktidarında medya şirketleri mali kuşatmalarla bir bir teslim alınıp ele geçirilirken, özel sektör ulusal medyasının yüzde 85’inden fazlası, iktidarı destekleyen veya ortak çıkarlarla ona bağlı olan şirketlerin kontrolüne girdi.
- Darbe girişimi sonrası medya kuruluşları kapatıldı, son yıllarda RTÜK’ten lisans almayı reddeden yabancı medya kuruluşlarına (DW, VOA) yaptırım uyguladı.
- AKP’nin yasaklarından internet de nasibini aldı. YouTube, Wikipedia ve Ekşi Sözlük, X (Twitter) ve Instagram gibi siteler uzun sürelerle yasaklandı. ‘EngelliWeb’ verilerine göre 1 milyona yakın alan adı, 260 binden fazla URL ve on binlerce tweet erişime engellendi.
- Türkiye, basın özgürlüğünde 23 yılda 60 sıra geriledi. 2002 yılında Dünya Basın Özgürlüğü Endeksi’nde 99’uncu sıradayken 2025’te 159’uncu sıraya kadar düştü.
- Barış akademisyenleri de dahil binlerce muhalif kamu görevlisinin işlerine son verildi.
- bParti kapatmalarla kurulan AKP’nin iktidarında 2003’te HADEP, 2009’da DTP kapatıldı. HDP’ye açılan kapatma davası sürüyor.
- Erdoğan’ı eleştirmek cezalandırılma nedeni oldu. 200 binden fazla kişiye “Cumhurbaşkanı’na hakaret” soruşturması açıldı.
- bMuhaliflere, hak arayanlara ağır cezalar veren yargı, iş cinayetleri faili patronlara ise ödül gibi cezalar verdi. 301 işçinin öldüğü Soma Katliamı sonrası patron Can Gürkan sadece 5 yıl cezaevinde kaldı. 2025 itibarıyla katliam nedeniyle cezaevinde olan tek kişi yok.
KAYNAK: EVRENSEL – OKAN EVRİM
