Aktifhaber
  • GÜNDEM
  • ANALİZ
  • SİYASET
  • EKONOMİ
  • DÜNYA
  • ÖZEL HABER
  • 15 TEMMUZ
  • SPOR
  • İŞKENCE
  • MEDYA
  • MAGAZİN
  • DİĞER
    • EĞİTİM
    • KÜLTÜR & SANAT
    • SAĞLIK
    • TEKNOLOJİ
    • YAŞAM
No Result
View All Result
  • GÜNDEM
  • ANALİZ
  • SİYASET
  • EKONOMİ
  • DÜNYA
  • ÖZEL HABER
  • 15 TEMMUZ
  • SPOR
  • İŞKENCE
  • MEDYA
  • MAGAZİN
  • DİĞER
    • EĞİTİM
    • KÜLTÜR & SANAT
    • SAĞLIK
    • TEKNOLOJİ
    • YAŞAM
No Result
View All Result
Aktifhaber
No Result
View All Result

Mahfi Eğilmez: Türk Lirası’nın değer ölçme niteliği kayboldu

İktisatçı Mahfi Eğilmez, “Sorun Sadece Enflasyon Değil” başlıklı yazısında, son dönemde fiyatlardaki değişimlere etkisi olan değişkenleri anlatırken, enflasyonun değiştirdiği etiketlerde TL’nin nasıl değer ölçme aracılığını yitirdiğini yazdı.

by emre_aktifhaber
August 26, 2024
Mahfi Eğilmez: Türk Lirası’nın değer ölçme niteliği kayboldu
5k
VIEWS
Share on FacebookShare on Twitter

Ünlü iktisatçı Mahfi Eğilmez, bir para biriminin değer ölçme birimi özelliğini anlatırken, son yıllarda Türkiye’de yaşanan enflasyon ve değişen ekonomi politikalarının TL’nin fiyatlar ve algı üzerinde değer ölçme aracılığındaki değişimi yazdı.

Eğilmez, “Kendime Yazılar” blogunda, “Sorun Sadece Enflasyon Değil” başlıklı yazısında, maliyetler ve arz-talep ile değişen fiyatların enflasyonla değişimini de anlatırken, ekonomideki diğer değişkenlerin de fiyatlara etkisini inceledi.

Eğilmez’in TL’de, yanlış politikalar yüzünden göreceli fiyatlar dengesinin bozulması sorununu ve değer ölçme niteliğini kaybetmesini şu şekilde anlattı:

Bu Haberlerdeİlginizi Çekebilir

33 Avrupa ülkesi arasında bir istisna: Türkiye, Avrupa’da üniversite mezunu işsiz oranının genel oranı aştığı tek ülke

33 Avrupa ülkesi arasında bir istisna: Türkiye, Avrupa’da üniversite mezunu işsiz oranının genel oranı aştığı tek ülke

July 27, 2025
5k
Son Ders: 15 Temmuz sonrası kapatılan Kara Harp Okulu’nda neler yaşandı?

Son Ders: 15 Temmuz sonrası kapatılan Kara Harp Okulu’nda neler yaşandı?

July 27, 2025
5k

“Bir mal veya hizmetin piyasadaki satış değerini belirleyen ölçü fiyattır. Para kullanımı, devreye girip de piyasayı düzenlemeden önce trampa (değiş tokuş) sistemi geçerliydi. Bir mal veya hizmet satın alacak kişi onun karşılığında bir mal veya hizmet vermek durumundaydı. Bu iki malın birbiriyle değiş tokuş ilişkisi bize göreceli fiyatları verir.

A marka saat bin liraya, B marka saat iki bin liraya satılıyorsa bu iki saatin değişim değeri: B = 2A olur. İşte bu ölçü bize bu iki saatin birbiri karşısındaki göreceli fiyatını verir. Normal koşullarda enflasyon fiyatları arttırsa da bu değişim ölçüsü böylece kalır. Diyelim ki saatlerin yapısı, teknolojisi, kalitesi değişmemişken yüzde 50 enflasyon nedeniyle A marka saatin fiyatı 1.500 liraya, B marka saatin fiyatı da 3.000 liraya yükselirse değişim oranı (B = 2A) değişmeden kalır.

“Mal veya hizmetin maliyeti ve normal kârdan az olmaz”

A marka ya da B marka saatin piyasa değerini kim ya da ne belirler? Bu değeri öncelikle o saatin maliyeti belirler. O saatin imalatında kullanılan malzeme ve girdiler, atölye kirasından ona düşen pay ve yapımı için harcanan emek gibi maliyet unsurlarının toplamı saatin maliyetini belirler. Bu, o saat için konulacak fiyatın alt limitidir. Bunun altında bir fiyatla satılırsa imalatçı/satıcı zarar eder. İş maliyetlerle kalmaz, o organizasyonu yapıp saati ürettirip satacak olanın da bir miktar kazanç sağlaması gerekir. Bu da maliyetin üzerine bir kâr payı eklenmesi gereğini doğurur. Buna göre bir mal veya hizmetin satış fiyatı o mal veya hizmetin maliyeti ve normal kârdan az olmaz.

Normal kâr meselesi tartışmalıdır ama bir genelleme yaparsak; bir girişimcinin kullandığı sermayeye, üstlendiği risklere, katlandığı faize, harcadığı emeğe ve zamana karşılık elde etmesi gereken asgari kazanç normal kâr olarak kabul edilebilir. Bütün bunlar bir araya gelse de mal veya hizmetin satış fiyatını belirlemeye yeterli olmaz. Son aşamada fiyatı belirleyen iki güç vardır: Arz ve talep.

Satıcı, A marka saati bin liraya satışa çıkardığında buna talep olmazsa, bir süre sonra satış fiyatını düşürmek zorunda kalır. Ya da eğer satışa sunulan miktarın üzerinde bir talep ortaya çıkarsa o zaman o talebe yanıt verecek arz artışı gerçekleşene kadar saatin fiyatı yükselir. Dolayısıyla bir mal ya da hizmetin satış fiyatını yalnızca maliyet + kâr hesapları değil aynı zamanda o mal ve talebe ilişkin arz ve talep belirler.

“Bazı satıcılar, fiyatı geçmiş enflasyonun üzerinde artırmaya yönelir”

Fiyatların belirlenmesinde önemli bir unsur da başka mal ve hizmetlerin de fiyatlarını içeren genel fiyat düzeyidir. Eğer fiyatlar genel düzeyi artış halindeyse yani ekonomide enflasyon varsa o zaman saatlerin maliyeti ve dolayısıyla fiyatı da artar. Diyelim ki maliyeti 850 lira olan A marka saat, maliyetin üzerine yüzde 17,7 kâr payı eklenerek 1.000 liraya satılıyor olsun. Eğer enflasyon yoksa satıcı, aynı maliyetleri karşılayarak aynı malı yeniden üretip satmaya devam edebilir. Buna karşılık aylık yüzde 5 oranında enflasyon varsa işler farklı gelişecek demektir. İmalatçı/satıcının bu saati imal edip, vitrine koymakla satması arasında ortalama iki ay süre geçiyor olsun. Bu durumda mal satıldığında satıcının eline geçen 1.000 liranın satın alma gücü (aylık yüzde 5 enflasyon nedeniyle) yüzde 10 azalmış yani 1.000 lira, satıcıya ancak 900 liralık satın alma gücü bırakacaktır.

Bir başka bakış açısıyla satıcı, reel olarak yüzde 17,7 değil yüzde 5,9 kâr elde etmiş olacaktır. Satıcı, bu fiyatla satmaya devam ederse bir sonraki satışından zarar etmeye başlar. Bu durumda satıcının yapacağı şey fiyatı 1.000 lira olarak değil 1.060 lira olarak belirlemek olacaktır. Bazı satıcılar, enflasyonun böyle devam edeceğini buna karşılık her ay fiyatı artırmasının mümkün olmayabileceğini düşünerek fiyatı geçmiş enflasyonun da üzerinde artırmaya yönelir. O zaman fiyatı (yüzde 17,7 kâr edecek şekilde) 1.060 lira değil, mesela 1.150 lira olarak belirler. Satıcı, bunu yaparak kendini korumaya çalışırken enflasyonu hem körüklemiş hem de ona süreklilik kazandırmış olur.

Vergi, kur, para basımı

Başlangıçta satıcı kendini korumuş görünse de bir süre sonra bu durum kendisi aleyhine de sonuçlar vermeye başlar. Geleceğe ilişkin beklentiler olumlu hale gelmeden bu tür önceden yansıtılmış bir enflasyonun önlenmesi pek mümkün değildir.

Bunlara ek olarak bir de siyasal iktidarın piyasanın işleyişine çeşitli yollarla (faizle, kurla, para basarak, vergilerle, tarım politikalarıyla, teşviklerle vb.) müdahalesi söz konusu olabilir. Eğer bu müdahaleler genel bir müdahale değil de farklı mal ve hizmetlere farklı biçimlerde yansıyan müdahaleler biçiminde olursa mal ve hizmetlerin göreceli fiyatları arasındaki ilişkiler bozulur. Yukarıdaki örneğimize tekrar dönelim.

Diyelim ki hükümet A marka saate yüzde 10, B marka saate (lüks olduğu gerekçesiyle) yüzde 30 satış vergisi koymuş olsun. Bu durumda A marka saatin satış fiyatı 1.100 liraya, B marka saatin satış fiyatı 2.600 liraya yükselmiş olur ve bu durumda değişim denklemi B = 2,6A olarak değişir.

“Bazı hizmetlerin fiyatları her türlü ölçünün üzerinde arttı”

Vergiden önce 1 adet B marka saatle 2 adet A marka saat değiştirilebilirken, vergi düzenlemesi sonrası 1 adet B marka saat verildiğinde karşılığında 2 adet A marka saat ve 600 lira alınır hale gelmiştir. Uygulanan farklı satış vergileri sonucu A marka saatin göreceli değerinde düşüş ortaya çıkmıştır.

Türkiye, son yıllarda bir yandan çok yüksek enflasyon sorunu yaşarken bir yandan da piyasaya yapılan peş peşe müdahaleler ve izlenen yanlış politikalar yüzünden göreceli fiyatlar dengesinin bozulması sorununu yaşıyor. Son birkaç yılda fiyatları taban fiyatıyla belirlenen tahıllar gibi bazı malların fiyatı açıklanan enflasyonun altında arttı.

Buna karşılık dolmuş ücretleri, tekstil ürünleri gibi bazı mal ve hizmetlerin fiyatları açıklanan enflasyon, peynir, tereyağı, yoğurt, zeytinyağı gibi bazı malların fiyatları gerçek enflasyon kadar arttı. Kiralar, özel okul ücretleri, tatil yeri ücretleri gibi bazı hizmetlerin fiyatları ise her türlü ölçünün üzerinde arttı.

“Tüketiciler yalnızca fiyat artışlarına şaşırmakla kalmıyor”

Bu farklı fiyat artışları, fiyatlar arasındaki göreceli ilişkileri alt üst etti. İki, üç yıl öncenin bir haftalık her şey dâhil tatil parasıyla bugün ancak uçak biletleri ve havalimanına gidiş geliş taksi ücretleri karşılanabiliyor. Ya da iki üç yıl öncenin kira bedeli, bugünün aidatlarına ancak denk geliyor. O nedenle tüketiciler yalnızca fiyat artışlarına şaşırmakla kalmıyor aynı zamanda göreceli fiyat ilişkilerinin kopmasının da şaşkınlığını yaşıyor.

Paranın üç temel işlevinden birisi alışverişe konu mal ve hizmetlerin değerini ölçmektir. Yüksek enflasyon ve fiyatlar arasındaki görecelilik ilişkisinin kopmasının yanı sıra Türk Lirası’nın değer ölçme niteliği de kaybolmuş bulunuyor.

Mesela Türkiye’nin 2023 yılında GSYH’si 26 trilyon 276 milyar lira denildiğinde insanlar pek bir şey anlayamıyor ama bu tutarı 2023 yılı ortalama dolar kuruna (yaklaşık 23,5 lira) bölüp de 1,1 trilyon doları bulunca GSYH’nin ne kadar olduğu zihninde canlanıyor. Bunun nedeni Türk Lirası’nın değer ölçme niteliğini yitirmiş olması.

“Dün eleştirdiğimiz durum, bugün geldiğimiz aşamaya bakınca, iyiymiş gibi görünüyor”

Benzer bir durum 2001 krizi öncesinde de yaşanmıştı. Türk lirasının değer ölçme işlevini yitirmesi fiyatların görecelilik sorununun ortaya çıkmasının nedenlerinden birisini oluşturuyor.

İşin en kötü tarafı, toplumun yaşadığı bu görecelilik kargaşası yalnızca fiyatlar alanında değil, her alanda karşımıza çıkıyor. Türkiye, hiçbir zaman gelişmiş ülkelerdeki hukuka, demokrasiye, eğitim düzenine sahip olmadı ama her geçen gün bir öncekinden daha geriye giderken eski durumumuzun göreceli olarak daha iyi olduğunu fark ediyoruz. Ve tuhaf bir şekilde dün eleştirdiğimiz durum, bugün geldiğimiz aşamaya bakınca, iyiymiş gibi görünüyor.”

Tags: mahfi eğilmez
ShareTweet
Previous Post

Merkez Bankası’nın rezervleri bir haftada 2,5 milyar dolar eridi

Next Post

Soruşturma başlatıldı: Cezaevinde arama adı altında tutuklulara işkence uygulandı

İLGİLİHABERLER

33 Avrupa ülkesi arasında bir istisna: Türkiye, Avrupa’da üniversite mezunu işsiz oranının genel oranı aştığı tek ülke
GENEL

33 Avrupa ülkesi arasında bir istisna: Türkiye, Avrupa’da üniversite mezunu işsiz oranının genel oranı aştığı tek ülke

July 27, 2025
5k
Son Ders: 15 Temmuz sonrası kapatılan Kara Harp Okulu’nda neler yaşandı?
GÜNDEM

Son Ders: 15 Temmuz sonrası kapatılan Kara Harp Okulu’nda neler yaşandı?

July 27, 2025
5k
Müjde diye açıkladıkları konut sisteminin aylık taksiti 133 bin lira
GENEL

Müjde diye açıkladıkları konut sisteminin aylık taksiti 133 bin lira

July 27, 2025
5.1k
Rezalet, sefalet, işbilmezlik, liyakatsizlik hepsi tek karede
GENEL

Rezalet, sefalet, işbilmezlik, liyakatsizlik hepsi tek karede

July 27, 2025
5.1k
Türkiye’nin en büyük sektöründe konkordatolar patladı
EKONOMİ

Türkiye’nin en büyük sektöründe konkordatolar patladı

July 27, 2025
5k
9 aylık hamile 20 gündür hapiste: “Sancılarım oluyor, hapiste doğum yapmak istemiyorum”
GENEL

9 aylık hamile 20 gündür hapiste: “Sancılarım oluyor, hapiste doğum yapmak istemiyorum”

July 27, 2025
5.1k
Daha Fazla Haber
Mayısta yangınlara karşı hazırlık ‘tamam’ diyen bakan: Vatandaşlarımız teyakkuz halinde olmalı

Mayısta yangınlara karşı hazırlık ‘tamam’ diyen bakan: Vatandaşlarımız teyakkuz halinde olmalı

July 27, 2025
5k
Gazze’ye yardım koridoru

Gazze’ye yardım koridoru

July 27, 2025
5k
Türkiye’nin en büyük sektöründe konkordatolar patladı

Türkiye’nin en büyük sektöründe konkordatolar patladı

July 27, 2025
5k
Almanya’da kaçak çalışma neden patladı?

Almanya’da kaçak çalışma neden patladı?

July 27, 2025
5.1k
23 milyon liralık vurgun iddiası: Gözaltına alınıp adli kontrolle serbest bırakılan oyuncu Meral Kaplan’dan ilk açıklama

23 milyon liralık vurgun iddiası: Gözaltına alınıp adli kontrolle serbest bırakılan oyuncu Meral Kaplan’dan ilk açıklama

July 27, 2025
5.1k
Emekli çalışan hepsi başvurdu: 2.2 milyon kişi aldı

Emekli çalışan hepsi başvurdu: 2.2 milyon kişi aldı

July 27, 2025
5k
Hatay’da “sıvı kaybı” nedeniyle şehit olan askerlerin koğuş arkadaşları konuştu

Hatay’da “sıvı kaybı” nedeniyle şehit olan askerlerin koğuş arkadaşları konuştu

July 27, 2025
5.1k
İDEF 2025: Önde halka gösteriş, arkada savaş mezadı

İDEF 2025: Önde halka gösteriş, arkada savaş mezadı

July 27, 2025
5k
Osimhen krizi: Napoli Galatasaray’ı reddetti

Osimhen krizi: Napoli Galatasaray’ı reddetti

July 27, 2025
5.3k
AKP’de 2’nci Rolex vakası

AKP’de 2’nci Rolex vakası

July 27, 2025
5.1k
İşçi ve üretici için eylem vakti: Kamuda grev dalga dalga geliyor

İşçi ve üretici için eylem vakti: Kamuda grev dalga dalga geliyor

July 27, 2025
5k
Bursa’daki orman yangınları: “Kalp krizi geçiren görevli hayatını kaybetti”

Bursa’daki orman yangınları: “Kalp krizi geçiren görevli hayatını kaybetti”

July 27, 2025
5k
İsrail ordusu Gazze’ye yardım götüren Hanzala gemisine müdahale etti

İsrail ordusu Gazze’ye yardım götüren Hanzala gemisine müdahale etti

July 27, 2025
5k
Kuzey Marmara Otoyolu ile 4 yıl daha: Yaptı işletti 4.5 milyar dolardan vazgeçemedi

Kuzey Marmara Otoyolu ile 4 yıl daha: Yaptı işletti 4.5 milyar dolardan vazgeçemedi

July 27, 2025
5k
Eski Merkez Bankası başkanı Süreyya Serdengeçti hayatını kaybetti

Eski Merkez Bankası başkanı Süreyya Serdengeçti hayatını kaybetti

July 26, 2025
5.1k
Aktifhaber

© 2022 - - Sitemizde yayınlanan haberlerin telif hakları haber kaynaklarına aittir. İzin alınmadan kopyalanamaz.J.

MENU

  • GÜNDEM
  • ANALİZ
  • SİYASET
  • EKONOMİ
  • DÜNYA
  • ÖZEL HABER
  • 15 TEMMUZ
  • SPOR
  • İŞKENCE
  • MEDYA
  • MAGAZİN
  • DİĞER

BİZİ TAKİP EDİN

No Result
View All Result
  • GÜNDEM
  • ANALİZ
  • SİYASET
  • EKONOMİ
  • DÜNYA
  • ÖZEL HABER
  • 15 TEMMUZ
  • SPOR
  • İŞKENCE
  • MEDYA
  • MAGAZİN
  • DİĞER
    • EĞİTİM
    • KÜLTÜR & SANAT
    • SAĞLIK
    • TEKNOLOJİ
    • YAŞAM

© 2022 - - Sitemizde yayınlanan haberlerin telif hakları haber kaynaklarına aittir. İzin alınmadan kopyalanamaz.J.