Türkiye’de dizi sektörü son günlerde tekelleşme iddialarıyla gündemde. Bir menajerlik şirketi bulunan Ayşe Barım’ın Serenay Sarıkaya gibi ajansına bağlı oyuncular üzerinden sektörü domine ettiği öne sürülüyor.
Rekabet Kurumu, kamuoyunda dile getirilen iddialar üzerine cast ajansı ve menajerlik alanlarında faaliyet gösteren 21 teşebbüse soruşturma açtı.
Ajans ve menajerlik şirketlerinin piyasayı tek elden dizayn ettiğine yönelik iddialar, gözleri milyonlarca liralık dizi sektörüne çevirdi.
Avrupa, ABD, Rusya, Uzak Doğu ve Latin Amerika dahil olmak üzere dünya çapında popülerliği artan yerli diziler, uluslararası ticaretten her geçen yıl daha fazla pay alıyor. Bu da Türkiye pazarını büyütürken kimi zaman acımasız rekabeti de tetikliyor.
Dizi sektörünün 2023’te yaklaşık 600 milyon dolarlık ihracat gelirine ulaştığı tahmin ediliyor. Hizmet İhracatçıları Birliği’nin 2024 için öngördüğü ihracat rakamı ise 1 milyar dolar.
DW Türkçe, Türkiye’de dizi ekonomisini, dizi izleme alışkanlıkları ve sektördeki çalışma koşullarıyla birlikte inceledi.
Her yıl 50-60 yeni dizi
Türkiye’de her yıl ortalama 50-60 yeni dizi ekrana geliyor. İstanbul Ticaret Odası’nın 2022’de yayınladığı Kültürel Değişim ve Endüstrileşme Sürecinde Türk Dizileri adlı raporuna göre 1970’lerde 10 yılda 35-40 diziyle başlayan yerli dizi üretimi 1980’li ve 90’lı yıllarda ortalama 100 civarına ulaştı.
Televizyon İzleme Araştırmaları’na (TİAK) göre 2023’te TV’de 66’sı ilk kez olmak üzere toplam 115 dizi yayınlandı. Yıl içinde 51 dizi yayınına son verdi. TV’de en çok izlenen program türü dizi olurken diziler toplam izlenmeden yüzde 26,5 pay aldı.
Ticaret Bakanı Ömer Bolat, Türkiye’nin 2000’li yıllarda kültürel ve eğlence hizmetleri sektöründe 10 milyon dolar ihracat geliri varken, bu rakamın 2023’te yaklaşık 600 milyon dolara ulaştığını açıklamıştı. Buna göre dizi sektörünün ihracat geliri 60 kat arttı.
Bakan Bolat’ın verdiği bilgiye göre Türkiye’nin yapımlarını dünyada aynı anda 800 milyon seyirci izliyor.
Hizmet İhracatçıları Birliği’nin verdiği rakama göre yerli diziler her yıl yaklaşık 170 ülkeye ihracat ediliyor. Bölüm başı ortalama maliyet ise 300 bin dolar.
Yurtdışında popülerlik ne zaman arttı?
Türkiye’de yerli dizi üretimi 1974 yılında çekilen Halid Ziya Uşaklıgil’in aynı adlı eseri olan Aşk-ı Memnu ile başladı. İlk ihracat da Aşk-ı Memnu dizisiyle yapıldı. TRT’de yayınlanan dizi 1981 yılında Fransa’ya satıldı.
2000’lerin başında ise Türk dizilerinin ilk ihraç edildiği ülkelerin Kazakistan, Azerbaycan gibi Türk kültürünün yakın olduğu ülkeler oldu. Daha sonra Ortadoğu büyük bir pazar elde eden sektör, Avrupa’ya Balkanlar’dan girdi.
Deli Yürek’in Kazakistan’a, Gümüş’ün Ortadoğu’ya satılmasının ardından Binbir Gece’nin 2008’de Balkanlar’a satılması sektörün kilometre taşlarından biri oldu. Dizi Balkanlar’ın ardından Şili’ye de ihraç edildi ve Latin Amerika’da Türk dizilerine duyulan ilginin temelini attı.
Binbir Gece dizisiyle başlayan Türk dizileri fenomeni, Kanuni Sultan Süleyman’ı ve Osmanlı tarihini anlatan Muhteşem Yüzyıl adlı diziyle ivme kazandı. Muhteşem Yüzyıl şimdiye dek 100’ü aşkın ülkede yayınlandı.
İstanbul Ticaret Odası, Türkiye’nin dünyanın en hızlı büyüyen televizyon drama endüstrisine sahip olduğunu belirtiyor. Yerli diziler Ortadoğu, Doğu Avrupa, Rusya ve Latin Amerika’da da oldukça ilgi görüyor.
The Economist’in veri firması Parrot Analytics’e dayandırdığı araştırmaya göre Türkiye, 2023’te Amerika ve İngiltere’nin ardından dünyanın en büyük üçüncü dizi ihracatçısı oldu. Türk dizilerine olan talep 2020 ile 2023 yılları arasında yüzde 184 arttı.
Forbes Türkiye’nin yayınladığı 2023-2024 sezonunda en fazla ihracat yapan yapımcılar listesine göre sezonun en fazla dizi üreten ve ihraç eden ismi, 45,2 milyon dolarlık ihracatla Yargı, Şahane Hayatım, Gaddar gibi dizilerin yapımcısı Ay Yapım oldu.
İkinci sırada dört dizisiyle (Sakla Beni, Ömer, Yalı Çapkını, Çöp Adam) 34,1 milyon dolar ihracata imza atan OGM Pictures yer alırken Kuruluş Osman, Ateş Kuşları, Bir Sevdadır adlı dizileriyle toplam 30,3 milyon dolar ihracat gerçekleştiren Bozdağ Film üçüncü sırada yer aldı.
Türkiye’de ne kadar izleniyor?
Radyo ve Televizyon Üst Kurulu’nun (RTÜK) Medya Kullanım Alışkanlıkları 2023 Araştırmasına göre Türkiye’de günde ortalama 3 saat 54 dakika televizyon izleniyor.
Televizyon en fazla prime time (altın saatler) olarak bilinen saat aralıklarında izleniyor. Prime time’da yayınlanan programlar arasında ise diziler başı çekiyor.
RTÜK’e göre televizyon izleyenlerin yüzde 65’i 18:00-20:59 saatleri arasında TV karşısına geçerken bu oran, 21:00-23:59 saatleri arasında yüzde 72’yi buluyor. Yüzde 37 video paylaşım sitelerinden TV programlarını takip ediyor.
Deloitte’nin Dijital Tüketici Trendleri 2023 Araştırmasına göre ise Türkiye’deki hanelerin yüzde 72’sinde aboneliğe dayalı video hizmetlerine erişim bulunuyor. 2023’te ilk defa bir platforma abone olan ya da iptal ettiği yayın aboneliğine yeniden üye olanların oranı yüzde 40.
Reklam pastasından aldığı pay
Türkiye’de dijital reklam yatırımları 2023’te 86,5 milyar liraya ulaşırken toplam medya ve reklam yatırımlarından yüzde 73 pay alıyor.
Dijitaldeki medya ve reklam yatırımlarında en büyük pay ise yüzde 33 ile videoya ait.
Televizyon da medya ve reklam yatırımlarında yaklaşık 25 milyar lira ve yüzde 21’lik bir payla hala en çok tercih edilen mecralar arasında yer alıyor.
KAYNAK: DEUTSCHE WELLE TÜRKÇE – PELİN ÜNKER
