Srebrenitsa: 2’nci Dünya Savaşı sonrası Avrupa’daki en büyük toplu katliam

Birleşmiş Milletler (BM) tarafından soykırım olarak kabul edilen Srebrenitsa katliamının üzerinden 30 yıl geçti.

Katliam Bosna Savaşı (1992-1995) sırasında düzenlendi.

Eski Yugoslavya’nın dağılması sonrası ülkede Sırplar, Müslümanlar (Boşnaklar) ve Hırvatlar savaşıyordu.

Bosnalı Sırplar, 11-22 Temmuz 1995’te iki haftadan kısa süre içinde BM koruması altındaki Srebrenitsa kasabasında 8 binden fazla Boşnağı sistematik şekilde katletti.

Yaklaşık 1000 kişinin ya cesetleri hâlâ kayıp ya da kimlikleri tespit edilememiş halde.

BM geçen yıl katliamın başladığı gün olan 11 Temmuz’u “Katliam Kurbanlarını Anma Günü” ilan etti.

Srebenitsa’da ne oldu?

Bosna Savaşı, 1990’ların başında Yugoslavya’nın dağılmasının ardından patlak verdi.

Altı cumhuriyetten oluşan bir federasyon olan Yugoslavya, Cumhurbaşkanı Josip Broz Tito’nun liderliğindeki nispeten gevşek bir komünist rejim altında Sırpları, Hırvatları, Bosnalı Müslümanları, Arnavutları, Slovenleri ve diğerlerini bir araya getirmişti.

Tito’nun 1980’de ölümünden sonra, Yugoslavya içinde daha fazla özerklik için yapılan çağrılar bağımsızlık ilanlarına yol açtı.

Dağılmanın ardından ortaya çıkan ülkelerden biri olan Bosna’da üç toplum çatışma halindeydi: Sırbistan tarafından desteklenen Sırplar, Boşnaklar ve Hırvatlar.

O dönemde Srebrenitsa kasabasında yaklaşık 40 bin Boşnak Müslüman yaşıyordu.

Müslümanların birçoğu, Bosna Savaşı sırasında Bosnalı Sırpların etnik temizliğinden kaçmak zorunda kalarak ülkenin diğer bölgelerinden gelmişti.

Srebrenitsa, 1993 yılında BM tarafından güvenli bölge ilan edildi ve küçük bir grup uluslararası barış gücü askeri kasabayı herhangi bir saldırıya karşı korumakla görevlendirildi.

11 Temmuz 1995’te General Ratko Mladiç liderliğindeki Bosnalı Sırplar kasabaya saldırarak, bölgede barınan sivilleri koruyamayan BM barış gücü askerlerine üstünlük kurdu.

Bosna Sırp ordusu harekete geçtiğinde çoğu kadın, çocuk ve hastalardan oluşan yaklaşık 20 bin Müslüman, Potocari yakınlarındaki Hollandalı barış gücü askerlerinin kontrolündeki BM yerleşkesine sığındı.

Şiddetin tırmanması üzerine BM barış gücü askerleri teslim oldu.

Boşnak kadınlar ve kızlar otobüslere bindirilerek güvenli bir yere götürüldü.

Ama erkekler ve erkek çocuklar alıkonuldu.

Bazıları toplu halde öldürülürken bazıları da Srebrenitsa çevresindeki ormanlık tepelerden kaçmaya çalışırken katledildi.

Sırp güçleri 8 binden fazla Boşnağı sistematik şekilde öldürdü.

BM’nin “güvenli bölge” ilan ettiği yerde bulunan hafif silahlı barış gücü askerleri, etraflarındaki şiddet devam ederken hiçbir şey yapmadı.

Mahkemeden ne karar çıktı?

Lahey’deki Birleşmiş Milletler Mahkemesi, Eski Yugoslavya Uluslararası Ceza Mahkemesi (ICTY), aralarında Mladiç ve Bosnalı Sırp lider Radovan Karadziç’in de bulunduğu yaklaşık 50 Bosnalı Sırbı, Srebrenitsa’da işledikleri savaş suçları nedeniyle mahkum etti.

Mladiç ve Karadziç’e soykırım suçundan müebbet hapis cezası verildi. Duruşmada katliamın önemli ölçüde planlandığına dair kanıtlar sunuldu.

ICTY Başkanı Yargıç Alphons Orie, 2017 yılında Mladiç’i ömür boyu hapis cezasına çarptırmadan önce “İşlenen suçlar insanlığın bildiği en iğrenç suçlar arasında yer alıyor” dedi.

Mahkeme, hayatta kalan tanıkların ve öldürülenlerin yakınlarının dehşet verici ifadelerini dinledi.

Bazı erkeklerin diri diri gömüldüğü, bazı yetişkinlerin çocuklarının öldürülmesini izlemek zorunda bırakıldığı anlatıldı.

Srebrenitsa katliamının pek çok kurbanı yakındaki Potocari Mezarlığı’na gömüldü.

Mezarlıkta binlerce sade beyaz mezar taşı, bir tepenin yamacında, ormanla çevrili bir alanda sıralı duruyor.

Eski BM Genel Sekreteri Kofi Annan, “Srebrenitsa trajedisi BM tarihinde sonsuza dek unutulmayacak” demişti.

‘Suç ama soykırım değil’

Ancak çoğu Bosnalı Sırp ve Sırbistan’daki birçok kişi, 1995 yılında Srebrenitsa’da yaşananların soykırım olduğunu defalarca reddetti.

2024 yılında Bosnalı Sırp milletvekilleri, Bosna savaşı sırasında Srebrenitsa’da 8 bin Müslümanın öldürülmesinin soykırım olduğunu reddeden bir rapor kabul ettiler.

Liderleri Milorad Dodik, Bosna Sırp ordusunun Srebrenitsa’daki operasyonunun “büyük bir hata” olduğunu söyledi.

Dodik, “Bu bir suçtu ama soykırım değildi” dedi.

Bosnalı Sırplar, 2 bin kişinin çoğunun savaş kurbanları olduğunu, Bosnalı Müslüman askerlerin savaşta öldürüldüğünü iddia ediyor. Bir diğer iddiaları da, bu cinayetlerin “Srebrenitsa çevresindeki köylerde öldürülen tüm Sırpların intikamı” olması.

11 Temmuz’u Srebrenitsa Soykırımı’nı Anma ve Düşünme Günü olarak belirleyen BM aldığı karar ile katliamın inkarını ve savaş suçlularını yüceltmeyi kınadı.

Bölgenin demografisi nasıl değişti?

1990’lardaki savaştan önce Srebrenitsa büyük ölçüde bir Boşnak Müslüman kasabasıydı.

Şimdi nüfusun çoğu Sırp.

Savaşın ardından Bosna-Hersek, Sırp Cumhuriyeti ve Bosna-Hersek Federasyonu olmak üzere ikiye bölündü.

Srebrenitsa, Sırp Cumhuriyeti’nde.

Savaştan sonraki yıllarda Srebrenitsa’da Boşnak nüfus azaldı, Sırp nüfus arttı.

Sırp Cumhuriyeti’nde çoğunlukla Sırplar yaşıyor. Bosna-Hersek Federasyonu’nda Boşnaklar çoğunlukta.

BM Genel Kurulu ve Güvenlik Konseyi’ndeki oylamalarda neler oldu?

BM Genel Kurulu’nun kabul ettiği kararda, üye ülkeler, soykırımın inkarı, çarpıtılması ve gelecekte benzer olayların yaşanmasını önlemek için, bu konuyu eğitim sistemlerinde ders olarak işlemeye çağrılıyor.

BM Güvenlik Konseyi, 2015 yılında Srebrenitsa’da yaşanan olayları “soykırım” olarak kabul edilen bir karar tasarısını gündeme aldı.

Ancak daimi üye Rusya’nın vetosuyla bu karar, Konsey’de kabul edilmedi.

Almanya ve ABD başta olmak üzere birçok Batılı ülke, Rusya’nın 2022’de Ukrayna’yı işgale başlaması sonrası, Srebrenitsa’da yaşanan katliam ve Batı Balkanlar’da 1990’larda yaşanan savaş suçlarını yeniden gündeme taşıdı.