ABD Başkanı Donald Trump’ın İran’la nükleer anlaşmadan çekildiklerini açıklamasının ardından İngiltere, Fransa ve Almanya anlaşmaya bağlı kalacaklarını duyurdu.
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani ise anlaşmanın yükümlülüklerine bağlılık sözü verdi.
Öte yandan Ruhani, diğer imzacı ülkelerin ekonomik sorumluluklarını yerine getirmemeleri durumunda, Tahran’ın uranyum zenginleştirme çalışmalarına devam edeceğini söyledi.
‘Uranyum çalışmalarına hazırlık’
İran Cumhurbaşkanı Hasan Ruhani diğer imzacı ülkelerle müzakereler yürütüleceğini söyledi. Kararı İran’a karşı “psikolojik savaş eylemi”diye niteleyen Ruhani şöyle devam etti:
“İran Atom Enerjisi Kurumu’na gelecekte kısıtlama olmadan endüstriyel seviyede uranyum zenginleştirme faaliyetlerine devam etmemiz durumunda gerekli önlemleri almaları talimatında bulundum.
“Bu kararı uygulamaya koymadan önce birkaç hafta bekleyip dostlarımız ve müttefiklerimizle, nükleer anlaşmanın diğer imzacılarıyla ve anlaşmaya sadık kalanlarla görüşeceğiz. Her şey ulusal çıkarlarımıza bağlı” diye konuştu ve “Dış politikamız dünya ile yapıcı ilişkiler kurmaya dayanıyor. Yaptırımlar olsun ya da olmasın kendi ayaklarımız üzerinde durmalıyız.”
İran devlet televizyonu da Trump’ın anlaşmadan çekilme kararının hukuka aykırı olduğunu ve uluslararası anlaşmaları yıktığını belirtti.
Nükleer faaliyetlerine getirdiği kısıtlamalar karşılığında Tahran’ın elde etmek istediği ekonomik faydaların müzakereleri için İran Dışişleri Bakanı Cevad Zarifi, Avrupa ülkeleri, Çin ve Rusya ile görüşecek.
Ne olmuştu?
Anlaşma, Temmuz 2015’te, Çin, Almanya, Fransa, Rusya, İngiltere ve ABD’den oluşan P5+1 ülkeleri ile imzalanmış, İran’ın uranyum zenginleştirme çalışmalarını kısıtlaması karşılığında bazı ekonomik yaptırımların kaldırılması kararı alınmıştı.
Trump, İran nükleer anlaşmasını felaket olarak niteleyerek anlaşmadan çekilmekle tehdit etmişti.
İran’ın bölgedeki hamlelerini kısıtlamadığı ve ülkenin füze denemelerine engel olmadığını söyleyen Trump, Avrupalı güçlerin “anlaşmadan çekilme” çağrılarına rağmen kararını verdi.
Trump, Beyaz Saray’da yaptığı basın toplantısında nükleer anlaşmadan çekilerek yaptırımları yeniden yürürlüğe sokacaklarını söyledi.
Dünya nasıl tepki gösterdi?
ABD’yi ikna çabaları sonuçsuz kalan İngiltere Başbakanı Theresa May, Almanya Başbakanı Angela Merkel ve Fransa Cumhurbaşkanı Emmanuel Macron, anlaşmaya bağlı kalarak İran’ın yanında duracaklarını söyledi.
Macron, Twitter’dan “Fransa Almanya ve İngiltere, ABD’nin anlaşmadan çekilmesini üzüntüyle karşılıyor. Nükleer silahsızlanma rejimi tehlike altında” diye yazdı.
Fransa Dışişleri Bakanı Jean-Yves Le Drian ise anlaşmanın çökmediğini savundu.
Fransız RTL radyosuna konuşan le Drian, Pazartesi günü İngiltere, Almanya ve İran’ın anlaşmayı kurtarmak için görüşeceğini duyurdu.
Rusya Dışişleri Bakanlığı da Trump’ın kararından büyük hayal kırıklığına uğradıklarını belirterek bu adımı “uluslararası hukukun küstahça ihlali” olarak niteledi.
İsrail’in BM Büyükelçisi Danny Danon ise Trump’ın kararını “tarihi” olarak niteledi ve “Orta Doğu’ya güvenlik ve istikrar getirecek yeni bir dönemin başlangıcının habercisi” dedi.
Danon, “Terörü destekleyen ve istikrarsızlığı körükleyen bu rejime karşı oluşturulacak birleşik bir hareket, bölgemizi ve tüm uluslararsı topluluğu tehdit eden İran saldırganlığına bir son verecektir” dedi.
Kalın: Yeni çatışmalara sebep olabilir
Türkiyeli yetkililer de Trump’ın kararına tepki gösterdi.
Cumhurbaşkanlığı Sözcüsü İbrahim Kalın ise ABD’nin kararının istikrarsızlığa ve yeni çatışmalara sebep olabileceğini söyledi.
ABD’nin nükleer anlaşmadan tek taraflı olarak çekilmesi, istikrarsızlığa ve yeni çatışmalara sebep olacak bir karardır.
Çok taraflı anlaşma, diğer ülkelerle devam edecektir.
Türkiye, nükleer silahların her türüne karşı olan kararlı tutumunu sürdürecektir.— Ibrahim Kalin (@ikalin1) May 8, 2018
Dışişleri Bakanlığı da kararı “talihsiz bir adım” olarak niteledi.
Yapılan yazılı açıklamada “Türkiye, İran’ın nükleer programına ilişkin çözümün tek yolunun diplomasi ve müzakereler olduğunu her zaman savunagelmiş ve geçmişte de bu doğrultuda yoğun çaba göstermiştir. Birleşmiş Milletler Güvenlik Konseyi’nin 2231 sayılı kararıyla anlaşmanın uygulanmasını takiple görevlendirilen Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı (UAEA), İran’ın Anlaşma’ya uygun hareket ettiğini dönemsel raporlarıyla teyid etmektedir. Hal böyleyken ABD’nin anlaşmadan çekilmeye karar vermiş olmasını talihsiz bir adım olarak değerlendiriyoruz” dendi.
İran’la anlaşmayı yapan ve Tahran’ın nükleer programı yüzünden uygulanan yaptırımları kaldıran eski ABD Başkanı Barack Obama ise Trump’ın kararını “ciddi bir hata” olarak yorumladı.
Obama “Anlaşma olmadan ABD Orta Doğu’da yeni bir savaş ya da nükleer silah sahibi bir İran arasında baştan kaybedilmiş bir seçim yapmak zorunda kalır” yazdı.
Obama Beyaz Saray’ın son değerlendirmelerinin aksine anlaşmanın çalışıyor olduğunu da belirtti.
İran anlaşmasında neler var?
2015 yılında İran ABD, Çin, Rusya, Almanya, Fransa ve İngiltere ile nükleer faaliyetlerini sınırlandırmaya karşılık ekonomik yaptırımların kaldırılmasına yönelik bir anlaşma imzaladı.
Resmi adı Ortak Kapsamlı Eylem Planı olan anlaşmaya göre İran uranyum zenginleştirdiği santrifüjleri azaltma taahhüdünde bulunuyor.
Anlaşma koşulları İran’ın uranyum zenginleştirmeyi büyük anlamda azaltması ve nükleer silah yapmaya yetecek düzeye çıkarmamasını öngörüyor.
Anlaşmadan sonra İran’ın Natanz ve Fordo tesislerindeki santrifüj sayısı azaltıldı ve tonlarca az zenginleştirilmiş uranyum Rusya’ya gönderildi.
Uluslararası Atom Enerjisi Ajansı’ndan denetçiler İran’ın nükleer tesislerinde teftiş yapma yetkisine sahipti.
Kaynak: BBC TÜRKÇE
