AKP iktidarı yandaşlarına istediği gibi kaynak aktardığı kamu ihalelerine dayanak oluşturan kanunu iktidarda bulunduğu 16 yıl boyunca 186’ncı kez değiştirdi. Kamu İhale Kanunu’nda torba yasa ile yapılan son değişiklikle pazarlıksız, istediğine ihale verilmesinin kapsamı genişletildi. İstediğine ihale verilmesini düzenleyen “21 B” yönteminin kullanımı “Yapım tekniği açısından özellik arz eden…” ifadesinin eklenmesiyle daha da kolaylaştı.

AB’ye uyum gerekçesiyle 22 Ocak 2002’de yürürlüğe giren 4734 Sayılı Kamu İhale Kanunu’nda AKP’nin sürekli yaptığı değişiklikler, 16 Mayıs günü biten 26. Yasama Dönemi’nin son gününe kadar sürdü. AKP’nin iktidarda kaldığı 187 ayın neredeyse her ayına bir değişiklik düşecek sayıda düzenleme yapılan kanunun metninde direkt ya da başka kanunlarda atıflar yoluyla yapılan değişiklikler 186’ya çıktı. Bugüne kadar 50 kanun ve kanun hükmünde kararname ile Kamu İhale Kanunu değiştirildi.

Ali Dibo fitili ateşledi


2006’da Hatay’da 271 kamu ihalesinin 17 AKP’li yerel yönetici tarafından kazanıldığının belirlenmesi ile başlayan Ali Dibo olayında kanuna aykırılığın Kamu İhale Kurumu soruşturması ile kesinleşmesi AKP’nin yasayı yandaşın çıkarlarına uydurma gayretlerinin fitilini ateşleyen en önemli gelişme oldu. Yapılan ilk önemli değişikliklerden biriyle enerji, su, ulaştırma ve telekomünikasyonla ilgili KİT’lerin yapım ve satın almaları kapsam dışında kaldı. Böylelikle Karayolları, DSİ ve Devlet Demiryolları’nın dev ihaleleri yandaş şirketlere ya da bunların kurduğu konsorsiyumlara verildi.

İstisna sıradanlaştı

Kanunun en fazla değişikliğe uğrayan maddesi “İstisnalar”ı düzenleyen üçüncü maddesi oldu. 2003’ten başlayarak getirilen istisnalarla maddenin ilk halinde beş olan fıkra sayısı alfabenin sondan üçüncü harfi olan “V” ye kadar geldi. Hükümet rafineri, petrol boru hattı, yol, köprü ve baraj projelerinin yanı sıra fakir ailelere yapılacak kömür yardımlarından ithal doğalgaz alımına, birçok kamu kuruluşunun acil olmayan alımlarından TOKİ, kentsel dönüşüm projeleri, FATİH Eğitim Projesi’ne kadar pek çok projede istisnaları kullanmayı sıradanlaştırdı. Kamunun istediği ile görüşerek ihaleyi vermesine olanak sağlayan “Pazarlık” usulü de sekiz kez değişikliğe uğradı. “Pazarlık usulü” başlıklı 21’inci maddenin “Açık ihale usulü veya belli istekliler arasında ihale usulü ile yapılan ihale sonucunda teklif çıkmaması, doğal afetler, salgın hastalıklar, can veya mal kaybı tehlikesi gibi ani ve beklenmeyen veya idare tarafından önceden öngörülemeyen olayların ortaya çıkması üzerine ihalenin ivedi olarak yapılmasının zorunlu olması, savunma ve güvenlikle ilgili özel durumların ortaya çıkması” gibi hükümleri yol, köprü gibi büyük projelerde bile kullanıldı. Özellikle de maddenin “B” fıkrasında tanımlanan doğal afet ve salgın hastalık gerekçesi ortada çoğu zaman böyle bir durum olmamasına karşın en sık başvurulan gerekçe oldu. Pazarlık usulü ile yapılan ihalelerin toplam tutarının yüzde 81,49’unu kamunun ilana çıkmadan istediğini çağırarak ihale verme yöntemi olan 21 B kapsamındaki ihaleler oluşturdu. Bunun büyük bölümünü de yolsuzluk iddialarına en fazla konu olan yapım işleri oluşturdu. Yapım işlerini de sırasıyla hizmet ve mal alımı izledi.

2004’te tüm ihaleler içindeki payı yüzde 12, büyüklüğü de 1.6 milyar olan pazarlık usulü ile yapılan ihalelerin büyüklüğü 2017’de 45 milyarlık büyüklükle tüm ihalelerin yüzde 30’una yaklaştı.

Son güne kadar

21 B ihalelerinin hangi durumlarda verildiğine dair gelen eleştiriler üzerine son gün değişikliği ile AKP, İhale Kanunu’nu 186’ncı kez değiştirerek ‘Yapım tekniği açısından özellik arz eden…’ gibi gerekçeyi kullanarak yandaşa ihale vermenin yolunu açtı.