Greenpeace Türkiye’nin 28 Nisan’da yayımladığı “Pestisitler ve Çocuklar” raporuna göre, İstanbul’da satılan sebze meyvelerde sağlığı tehdit edebilecek düzeyde pestisit kalıntısı tespit edildi.
Greenpeace araştırmasında İstanbul’da beş zincir marketin mağazalarından ve farklı semt pazarlarından alınan yiyecekler uluslararası akreditasyona sahip bir laboratuvarda incelendi.
İncelenen her üç ürünün birinde, Türkiye’deki yönetmeliğe aykırı kalıntılar tespit edildi.
Ruhsatsız pestisit kullanılan ürün oranı da yüzde 33 oldu.
Çalışma kapsamında biber, domates, elma, salatalık gibi 14 tür sebze ve meyveden 155 örnek incelendi.
Rapora göre pestisitlerle ilgili en fazla sorun görülen gıdalar arasında salamura yaprak ilk sırada yer aldı. Onu, yeşil sivri biber ve ıspanak izledi.
Tarım ve Orman Bakanlığı denetimlerde mevzuata aykırı pestisit kullanımının tespiti durumunda üreticiye ve gıda işletmecilerine idari yaptırım uyguluyor.
Bakanlık, Aralık 2024’te yaptığı açıklamada, 2021-2023 döneminde Türkiye’de pestisit kalıntı oranının yüzde 35 oranında azaldığını söylemişti.
Greenpeace bakanlığın pestisit analiz sonuçlarını düzenli olarak açıklamasını ve organik-ekolojik üretimin daha fazla desteklenmesini istiyor.
Pestisit neden sağlığa zararlı?
Pestisitin insan sağlığı üzerindeki etkileri akut ve kronik olarak ikiye ayrılıyor.
Akut etkiler, kısa süreli maruz kalındığında ortaya çıkıyor. Bu etkiler kendisini bulantı, kusma, baş ağrısı gibi gösterebiliyor.
Düşük dozlarla fark etmeden uzun süreli pestisite maruz kalmak ise kronik zehirlenmeye yol açabiliyor.
Gıda, içme suyu, solunum, deri teması ve anne sütü gibi yollarla düşük dozlarda pestisite maruz kalmak da mümkün.
Pestisitler solunum yolu hastalıkları, nörolojik rahatsızlıklar, kanser, hormonal ve üreme sistemi bozuklukları gibi birçok sağlık sorununa yol açabiliyor.
Halk sağlığı uzmanı Prof. Dr. Çiğdem Çağlayan, pestisitlerin hormonlar üzerindeki olumsuz etkilerini BBC Türkçe’ye şöyle anlatıyor:
“Özellikle çocuklarda erken ergenliğin ortaya çıktığını görüyoruz. Yani kız çocuklarında ergenlik erken gelişmeye başlıyor, erken yaşta adet görmeye başlıyorlar. Erkeklerde de sperm anormalliklerine neden olabiliyor.”
Araştırma sonuçları
Greenpeace Türkiye’nin analizindeki 155 örneğin 49’unda “hormonal sistem bozucu, nörolojik gelişim bozucu, kanserojen ya da üreme sağlığı açısından tehdit oluşturan” en az bir pestisit olduğu tespit edildi.
Bu örneklerin yüzde 90’ında “üreme sağlığı ya da gelişim bozucu karakterde” en az bir pestisit kalıntısı belirlendi.
Raporda öne çıkan başlıklardan biri de PFAS (perflorlu ve poliflorlu alkil maddeler) içeren pestisitler.
Yapılan araştırmalar, bu bileşenlerin çocuk gelişimini olumsuz etkileyebildiğini ve üreme sağlığını bozabileceğini ortaya koyuyor.
Greenpeace Türkiye’nin analiz ettiği örneklerin 67’sinde en az bir PFAS içeren pestisit kalıntısına rastlandı.
İncelenen her 10 gıdanın yaklaşık altısındaysa birden fazla pestisit kalıntısı vardı.
Pestisit nedir?
Pestisitler böcek, yabani ot, sürüngen ve bakterilerin yok edilmesi için kullanılan kimyasallar.
Kentlerde, bahçelerde, parklarda, tarım alanlarında bu “zararlıları” öldürmek için uygulanıyorlar.
Özellikle endüstriyel tarımın yaygınlaşmasıyla birlikte pestisitler üretimde verim artışı için fırsat olarak görülüyor.
BBC Türkçe’ye konuyu değerlendiren gıda yüksek mühendisi Merve Atınç Saral, pestisitlerin tarımda kullanımı sayesinde mevsim dışı meyve ve sebzelere ulaşmanın kolaylaştığını söylüyor.
Saral ayrıca iyi gözüken tarım ürünlerinin tüketiciyi memnun ettiğini, artan pestisit kullanımında bunun da rol oynadığını belirtiyor.
Tarım ve Orman Bakanlığı’nın 2024 istatistiklerine göre Türkiye’de il düzeyinde pestisit kullanımında Adana, Mersin, Antalya ve Manisa başı çekiyor.
Ancak bu kimyasalların bir kısmı hedefine ulaşırken kalanı hava, su ve toprağa karışıyor.
Zamanla hedef canlılar pestisitlere karşı direnç kazanabiliyor.
Etkisini yitiren pestisitler daha sık ve yüksek dozlarda kullanıldıkça çevredeki diğer canlılar da bu zehirli maddelerden olumsuz etkileniyor.
Bu da arı, kuş, balık, uğur böcekleri gibi faydalı canlıların ölümüne neden oluyor.
Küresel pestisit kullanımı
Gıda güvenliği denetim uzmanı Nurten Sırma, BBC Türkçe’ye yaptığı değerlendirmede bütün pestisitlerin dünyada yaygın bir şekilde kullanıldığını, fakat kullanım oranlarında farklılıklar olabileceğini vurguluyor.
Sırma, “Her ülkede bunu kullanım şekli ve dozu ülkelerin tarım politikaları ve topraktaki tarımsal zararların niteliğine göre değiştiği için hikaye de orada değişiyor” diyor.
Gıda ve Tarım Örgütü’nün (FAO) 2022 verilerine göre dünyada en çok pestisit kullanan kıtalar sırasıyla Asya, Amerika, Avrupa, Afrika ve Okyanusya.
Türkiye’de ortalama pestisit kullanımı dünya ortalaması ile neredeyse aynı seviyede, Avrupa Birliği ülkelerinin ise altında.
Avrupa Birliği’nde mevzuat nasıl?
Avrupa Birliği (AB), insan sağlığını korumak ve gıda güvenliğini sağlamak için gıda ve yemlerdeki maksimum kalıntı limitlerini (MRL) belirliyor.
AB’de uygunsuz ürünler tespit edildiğinde RASFF (Gıda ve Yem için Hızlı Alarm Sistemi) üzerinden açıklanıyor.
Kamuoyuna açık sitede yıl, ülke ve pestisit çeşidine göre arama yapılabiliyor.
AB’nin pestisit politikaları Türkiye’den tarım ürünleri ihracatını da yakından ilgilendiriyor.
Türkiye’den ihraç edilen tarım ürünleri AB standartlarını karşılamazsa geri çevriliyor.
Merve Atınç Saral, RASFF kapsamındaki analiz sonuçlarının yalnızca ihraç edilen ürünler için görüldüğüne çekiyor:
“Biz çok uzun yıllardır Türkiye’de hangi pestisit ne kadar kullanılıyor, hangi ürünlerde en çok kullanılıyor gibi istatistikleri ne yazık ki bilmiyoruz. Sadece RASFF verilerinden yurt dışına giden ürünlerin kalıntı sonuçlarını ve hangi pestisitlerin kullanıldığını görebiliyoruz.”
Türkiye’de denetim nasıl yapılıyor?
Türkiye’de bu oran Türk Gıda Kodeksi Pestisitlerin Maksimum Kalıntı Limitleri Yönetmeliği’ne göre belirleniyor.
Denetimlerden Tarım ve Orman Bakanlığı sorumlu.
Gıda güvenliği denetim uzmanı Nurten Sırma’ya göre bu denetimler hasat öncesinde, hasat sonrasında, hallerdeki satış noktalarında ve raflarda yapılıyor.
Tarım ve Orman Bakanlığının açıklamasına göre 2021-2023 döneminde 250 bin pestisit denetimi yapıldı.
Analiz sonuçlarına göre son 3 yılda Türkiye’de pestisit kalıntı oranı yüzde 35 oranında azaldı, AB RASFF bildirimleri ise yüzde 54 oranında düştü.
Bakanlık ayrıca, 7 Ocak’ta 223 maddenin AB ile uyumlu olarak yasaklandığını açıkladı.
Buna rağmen bazı yasaklı pestisitler hala kullanılıyor. Uzmanlara göre bu durum düzenli olarak RASFF bildirimlerine de yansıyor.
BBC Türkçe’ye konuşan uzmanlar, pestisit kullanımını azaltmak için organik tarımın teşvik edilmesi ve biyolojik mücadele yöntemlerinin yaygınlaşması gerektiğini vurguluyor.
Uzmanlara göre bileşen kalıntılarının düzenli izlenmesi, gerektiğinde yaptırım uygulanması ve tüm verilerin tüketiciyle paylaşılması gibi faaliyetler gıda güvenliği riskini azaltmak için kritik öneme sahip.
KAYNAK: BBC TÜRKÇE – AZRA MARYEM TOSUNER
