İçişleri Bakanlığı’na bağlı Antalya Döşemealtı Geri Gönderme Merkezi (GGM) hakkında Adalet Bakanlığı’na yapılan, 52 imzalı ‘insanlık dışı muamele’ şikayetinden sonra Van’a gönderilen 6’sı kadın, 8’i erkek 14 mültecinin durumunu öğrenmek üzere Van Barosu’ndan iki avukat kuruma gitti.
Edinilen bilgiye göre, şikayet dilekçesini imzalayan mültecilere Van GGM’de polis tarafından 5 soru yönetildi. “Antalya’da hangi koşullardaydınız, Adalet Bakanlığı’na şikayet dilekçesini kim yazdı, Antalya’dan Van’a nakledilirken yolda bir sorun yaşadınız mı, şu anki koşullarınız nasıl, kimlerle irtibat kurdunuz?” sorularını yanıtlamaları ve yardım istedikleri kişilerin kimlik ve iletişim bilgilerini vermeleri istendi.
Duvar’dan Ceren Deniz’in haberine göre, GGM’lerle ilgili iddiaların araştırılması için çok sayıda resmi başvuru yapıldı. Antalya, Van ve Çanakkale’deki GGM’lerde hak ihlalleri yaşandığına dair sivil toplum kuruluşları tarafından hazırlanan raporlarda, Meclis’e sunulan araştırma tekliflerinde ve soru önergelerinde, işkence ve tecavüz iddialarına yer verildi.
TİHEK’e harekete geçme çağrısı
Eşitlik İzleme Merkezi, Türkiye İnsan Hakları ve Eşitlik Kurumu’nu (TİHEK) Antalya’daki Döşemealtı GGM ile ilgili basına yansıyan işkence ve kötü muamele iddialarını araştırmak üzere harekete geçmeye davet etti. Göç Araştırmaları Derneği de 52 mültecinin imzaladığı şikayet dilekçesinde yer alan iddialara yetkili kurumlarca yanıt verilmesini istedi. Göçmen Sendikası ise “52 mültecinin imzaladığı dilekçeyi paylaşıyoruz. İşkence insanlık suçudur. Keyfi, hukuksuz ve ırkçı uygulamaların karşısında göçmenlerin, mültecilerin ve sığınmacıların yanındayız. İşkence merkezi haline gelen Geri Gönderme Merkezleri kapatılsın” açıklaması yaptı.
GGM’lerle ilgili Meclis araştırması istendi
Milletvekilleri de GGM’lerde göçmenlere işkence iddialarını meclis gündemine getirdi. CHP Antalya Milletvekili Mustafa Erdem, EMEP Genel Başkan Yardımcısı ve İstanbul Milletvekili İskender Bayhan ve DEM Parti İstanbul Milletvekili Özgül Saki, Antalya Döşemealtı Geri Gönderme Merkezi’nden gelen işkence ve kötü muamele şikayetlerine ilişkin, İçişleri Bakanı’nın yanıtlaması istemiyle ‘soru önergesi’ verdi. Ardından TBMM Adalet Komisyonu ve İnsan Hakları İnceleme Komisyonu Üyesi, Urfa Milletvekili avukat Dilan Kunt Ayan da Geri Gönderme Merkezleri hakkındaki tüm bu iddialarının araştırılması, sorumlu ve faillerin tespiti ile yaşanan hukuksuzluklara son verilmesi amacıyla ‘Meclis araştırması’ başlatılması için teklif sundu.
Türkiye’de yaşanan yabancı kaçak ve mülteci sorununun iktidarın dış politikalarının neticesi olduğunu belirten CHP’li Mustafa Erdem, İçişleri Bakanı Ali Yerlikaya’ya Antalya Döşemealtı Geri Gönderme Merkezi hakkında gündeme gelen hak ihlallerini sordu. Erdem, Meclis’e sunduğu soru önergesinde, merkezde barınmakta olan kişilerin darp edilmesi, ayrımcılığa uğraması ve sağlık hakkı gibi temel haklardan yoksun bırakılması şikayetleriyle ilgili açıklama istedi. ‘Görevi kötüye kullanan’ görevlilere yaptırım konusunda da bilgi talep etti. Erdem, “Sınır güvenliğimiz ülkemiz için çok önemlidir ve önceliğimiz alınacak önlemlerdir. Ancak yakalanan kaçak göçmenlerin de uluslararası anlaşmalara ve insan haklarına yaraşır şekilde muamele görmesi gerekir. Geri gönderme sürecinde kötü muamele kabul edilemez. Konunun takipçisi olacağız. Ülkemizin adının bu gibi insan hakları ihlalleriyle anılmasına göz yummayacağız” açıklamasında bulundu.
‘Beyaz oda’ araştırılacak mı?
“Antalya’da bulunan Döşemealtı Geri Gönderme Merkezi en son ne zaman denetlenmiştir?” sorusunu Meclis’e taşıyan İskender Bayhan da mültecilere yönelik sistematik şiddete ilişkin şu soruları yöneltti: “Döşemealtı’nda bulunan GGM’de ‘insan onuruna aykırı muamele’ iddialarına yönelik bakanlığınız bir inceleme başlatmış mıdır? GGM içindeki mültecilerin kameraların olmadığı ‘beyaz oda’ adında bir bölgeye götürülerek işkence ve kötü muameleye maruz bırakıldığına dair iddialar araştırılacak mıdır? Bakanlığınız ölümün eşiğinde hastaların olduğu, çocuk ya da yetişkin kimsenin hastaneye sevk edilmediğini belirten mültecilerin sağlık durumları hakkında güncel bir bilgiye sahip midir? Mültecilerin ayrımcılığa ve işkenceye uğraması hakkında etkin soruşturma yapmayan ve görevini kötüye kullanan kolluk güçleri ve kamu görevlileri için yaptırım uygulamayı planlıyor musunuz?”
‘Ölüm sebebi hala aydınlatılmadı’
DEM Parti İstanbul Milletvekili Özgül Saki de önergesinde, Döşemealtı GGM’de kalan 52 göçmenin şikayetlerini sordu. GGM’lerde göçmenlere yönelik işkence ve kötü muamele, taciz, tecavüz, sağlık hakkına erişim engeli, yetersiz beslenme ve hijyenik olmayan koşullarda tutulma gibi hak ihlallerinin sık sık gündeme geldiğine işaret eden Saki şunları söyledi: “28 yaşındaki Suriyeli göçmen Hasan Muhammed’in Ankara Akyurt GGM’de ölüm sebebi hala açıklığa kavuşturulmadı. Benzer haberler Selimpaşa GGM’den de geldi, Azerbeycanlı Sona Yabugova göçmenlerin dövüldüğünden, ciddi bir hijyen problemi bulunduğundan, kadınların kantinden aldıkları havluları ıslatarak temizlik yaptığından, kene salgınından, kan lekeli çarşaflarda yatırıldıklarından bahsetti. Göçmenlerin işkenceyle gönüllü geri dönüşe zorlandıkları birçok kurumun açıklamalarına yansıdı. Tutulma koşulları insanlık dışı olduğu için yüzlerce göçmen intihara teşebbüs etti.”
Urfa Milletvekili Dilan Kunt Ayan ise Antalya, Van ve Çanakkale GGM’lerle ilgili gündeme gelen hak ihlallerinin komisyonlarda araştırılması için Meclis’e sunduğu teklifte, şu ifadelere yer verdi: “Türkiye, dünyada en fazla göçmen barındıran ülke haline gelmiştir. 9 Kasım 2023 tarihinde İçişleri Bakanı tarafından yapılan açıklamada düzenli göçmen sayısının 4 milyon 643 bin 986 olduğu açıklanmıştır. Düzensiz ve kitlesel göçler, hükümetin yanlış göç politikalarına paralel olarak meydana gelen toplumsal ve hukuki sorunlar, Türkiye’de Geri Gönderme Merkezleri’nin sayısının git gide artmasına neden olmuştur. GGM’lerin yapısı ve işleyişi ile ilgili pek çok sorun da beraberinde gelmiştir. Pek çok Geri Gönderme Merkezi’nden sıklıkla işkence, kötü muamele ve hak ihlalleri haberleri gelmektedir.”
Van’daki iki görevliye 15’er yıl hapis
Araştırma teklifinde, “Antalya Döşemealtı Geri Gönderme Merkezi’nde tutulan 400 göçmen, mülteci ve sığınmacıdan 52’si, imzaladıkları işkence ve şiddete karşı şikâyet dilekçesini Adalet Bakanlığı’na ve basına ulaştırmıştır. İmza atanların bir kısmı Van Kurubaş Geri Gönderme Merkezi’ne gönderilmiştir. Van Kurubaş Geri Gönderme Merkezi, daha önce tecavüz ve işkence vakalarının yaşandığı, ayrıca sınıra yakın olması nedeniyle hukuksuz deport tehditlerinin yüksek olduğu bir Geri Gönderme Merkezi’dir. 2020’de Van Kurubaş GGM’de İranlı göçmen bir kadının merkezde çalışan güvenlik görevlileri tarafından tecavüze uğradığı ortaya çıkmış, 2 görevliye 15’er yıl hapis cezası verilmiştir. Yine Nisan 2023’te farklı şehirlerde ikamet izinleri bulunmadığı için gözaltına alınıp Van GGM’ye gönderilen Türkmenistan vatandaşı 130 kişinin yaşanan bir gerilim sonrasında jandarma tarafından feci şekilde dövüldükleri ortaya çıkmış, bu vakaların ardından sorumlu ve failler yargılanmamıştır” denildi.
Bağımsız komisyon önerisi
Teklifte, uluslararası sözleşmelere dikkat çekildi: “Tüm bu iddialar Türkiye’deki Geri Gönderme Merkezleri’nin vehametini ortaya koymaktadır. Cezaevlerinden daha kapalı, denetlemeden uzak ve keyfi kurumlara dönüşmüştür. Türkiye’nin tarafı olduğu Avrupa İnsan Hakları Sözleşmesi (AİHS) ve Cenevre Sözleşmeleri, insan hakları ihlallerine karşı yükümlülükleri belirlemektedir. Türkiye’nin uluslararası insan hakları standartlarına uygun davranması ve bu tür olaylara karşı gerekli adımları atması gerekmektedir. Bu nedenlerle, Geri Gönderme Merkezleri’nde yaşanan hak ihlallerinin araştırılması, tespit edilip giderilmesi, bir daha yaşanmaması, fail ve sorumluların yargılanması ve başta yaşam ve sağlık hakkı olmak üzere hakların ulusal ve uluslararası standartlara göre sağlanabilmesi için Meclis bünyesinde bağımsız ve tarafsız yöntemlerle işleyecek bir komisyon kurularak gerekli araştırmaların yapılmasını teklif ederim.”
‘Göçmen komisyonu gözlem raporu’ yayımlandı
Sendika ve hak örgütleri ise Geri Gönderme Merkezleri hakkında yayınladıkları ‘Mart 2023-Mart 2024 Göçmen Komisyonu Gözlem Raporu’nda, işkence ve tecavüz iddialarına yer verdi. Raporda, 21 Temmuz 2023’te komisyon üyelerine telefon üzerinden ulaşan bir kadının, ‘Ayvacık GGM’de erkeklerden bir grup, diğer erkeklere tecavüz ediyor. Eşim banyo yapmaya korkuyor, çünkü banyo yapmaya gittiğinde tecavüz riski olduğunu söylüyor. Ayrıca yemekler köpeğe verilir gibi yerlere atılıyor ve ‘hadi ye’ deniyor. Kadınlar uyuşturucuya alıştırılıyor. Hijyen koşulları çok kötü ve kadınlarla erkekler beraber aynı odalarda kalmaya zorlanıyor’ şeklindeki aktarımlarına yer verildi. Raporda, şikâyette bulunan kadının, ‘Sizi buradan çıkartabilirim’ sözleriyle tehdit edildiği iddiası ve ardından 21 Eylül 2023’te sınır dışı işlemi yapıldığı bilgisi de yer aldı.
