Birçoğu HDP’li milletvekillerine ait fezlekelerin Meclis’e gelmesiyle ‘milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması’ bir kez daha Türkiye gündeminin ana konusu haline geldi. Peki dokunulmazlıkların kaldırılmasın süreç nasıl işliyor, milletvekilliği hangi şartlarda düşer?

Türkiye Büyük Millet Meclisi’ne (TBMM) milletvekili dokunulmazlıklarının kaldırılması istemiyle 25 milletvekili hakkında hazırlanan 33 fezleke geldi. Fezlekeler, TBMM Başkanı Mustafa Şentop’un imzasıyla Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu ‘Karma Komisyon’a havale edildi. 33 fezlekeden 28’i HDP milletvekilleri hakkında.


Bu gelişmeyle birlikte yeniden milletvekili dokunulmazlığının tartışıldığı günlere geri döndü. Özellikle HDP’li milletvekillerine karşı sıklıkla kullanılan bir yöntem olan ‘dokunulmazlığın kaldırılması’ konusu varlığıyla da sonuçlarıyla da uzun süre tartışılacağa benziyor. Peki, milletvekili dokunulmazlığının kaldırılması süreci nasıl işliyor, şartlar neler? Süreçte hangi aşamalar var?

DOKUNULMAZLIĞIN KALDIRILMASI SÜRECİ

Dokunulmazlığın kaldırılması süreci şöyle işliyor: Hakkında suç isnadı bulunan milletvekillerinin dokunulmazlığının kaldırılıp kaldırılmamasına ilişkin istemler, Adalet Bakanlığına sunuluyor. Bakanlık, istemi gerekçeli bir yazıyla Cumhurbaşkanlığına, Cumhurbaşkanlığı ise TBMM Başkanlığına iletiyor.

TBMM BAŞKANLIĞI KARMA KOMİSYON’A GÖNDERİYOR

Meclis Başkanlığına gelen fezlekelerin gündeme alınmasındaki süreç, İçtüzüğe göre işliyor. Milletvekili dokunulmazlığı, İçtüzüğün “Yasama Dokunulmazlığı ve Üyeliğin Düşmesi” başlıklı dokuzuncu kısmının “yasama dokunulmazlığı” alt başlıklı birinci bölümünde düzenleniyor. Buna göre, bir milletvekilinin dokunulmazlığının kaldırılması hakkındaki istemler, TBMM Başkanlığınca “Gelen Kağıtlar” listesinde yayınlanarak Anayasa ve Adalet Komisyonu Üyelerinden Kurulu Karma Komisyona havale ediliyor.

FEZLEKELER YA BEKLETİLİR, YA DA GÜNDEME ALINIR

Söz konusu fezleke ile Meclis’teki mevcut fezlekeler, sevk edildikleri Karma Komisyonda bekletilebiliyor ya da komisyonda gündeme alınabiliyor. Fezlekelerin gündeme alınması halinde süreç başlıyor. Karma Komisyon toplanıyor ve hangi fezlekeye ait dosyayı değerlendireceğine karar veriyor. Fezlekelerin gündeme alınmaması halinde, işlem milletvekili bitimine kalıyor.

Karma Komisyonun Başkanı, Başkanvekili, Sözcü ve Katibi, Anayasa Komisyonunun Başkanı, Başkanvekili, Sözcüsü ve Katibi oluyor.

HAZIRLIK KOMİSYONU KURULUYOR

Karma Komisyon Başkanı, dokunulmazlık dosyalarını incelemek üzere her siyasi partinin Hazırlık Komisyonuna verebileceği üyeleri arasından ad çekme suretiyle 5 üyeli bir Hazırlık Komisyonu teşkil ediyor. Hazırlık Komisyonu, kendine gizli oyla bir başkan ve sözcülük görevini de yapacak bir katip seçiyor. Hazırlık Komisyonu, kurulduğu andan itibaren en geç 1 ay içinde dosyayı inceleyerek raporunu hazırlıyor. Bu komisyon bütün kağıtları inceleyip gerekirse o milletvekilini dinliyor ancak tanık dinleyemiyor.

Hazırlık Komisyonu, yasama dokunulmazlığının kaldırılması yönünde karar alırsa dosya Karma Komisyona havale ediliyor. Karma Komisyon da 1 ay içinde Hazırlık Komisyonu raporunu ve eklerini görüşerek sonuçlandırıyor.

ERTELEME KARARI VERİLİRSE GENEL KURUL’A BİLGİ VERİLİYOR

Karma Komisyon, dokunulmazlığın kaldırılmasına veya kovuşturmanın milletvekilliği sıfatının sona ermesine kadar ertelenmesine karar veriyor. Karma Komisyon kovuşturmanın ertelenmesini kararlaştırmışsa bu yöndeki raporu Genel Kurulda okunarak bilgiye sunuluyor. Bu rapora milletvekilleri tarafından 10 gün içinde itiraz edilmezse kesinleşiyor, itiraz edilmesi halinde ise rapor Genel Kurul gündemine alınıyor. İtiraz edilmeyen dosyalar Cumhurbaşkanlığına gönderiliyor.

GENEL KURUL KABUL EDEBİLİR VEYA ERTELEYEBİLİR

Dokunulmazlığın kaldırılması yönündeki Karma Komisyon raporları, doğrudan Genel Kurul gündemine giriyor. Genel Kurul, raporu kabul ederek dokunulmazlığın kaldırılmasını kararlaştırabileceği gibi, raporu reddederek yargılamanın dönem sonuna ertelenmesine de karar verebiliyor. Kovuşturma ertelenmiş ve bu karar Genel Kurulca kaldırılmamış ise dönem yenilenmiş olsa bile milletvekilliği sıfatı devam ettiği sürece ilgili hakkında kovuşturma yapılamıyor.



GENEL KURUL AŞAMASI 

Milletvekillerine dağıtılan Karma Komisyon raporu, Genel Kurulda okunarak görüşülür. Biri lehte diğeri de aleyhte olmak üzere, iki milletvekili rapor üzerinde konuşma yapar. Fezlekesi olan milletvekili isterse Hazırlık Komisyonunda, Karma Komisyonda veya Genel Kurulda kendi savunmasını yapabilir ya da başka bir milletvekili arkadaşına savunma yapması için bu hakkını verebilir. Söz ve savunma talebi yoksa görüşmeler tamamlanır. Daha sonra Karma Komisyonun yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına dair raporu oylamaya sunulur. Genel uygulamaya göre açık oylama yapılır. Genel Kurulda dokunulmazlıkların kaldırılmasına ilişkin oylamada, karar yeter sayısı için 151 oy yeterli.

HER MİLLETVEKİLİ VE DOSYA İÇİN AYRI OYLAMA YAPILIR

Genel Kuruldaki oylamada, her milletvekili ve fezleke için ayrı oylama yapılır. Bir milletvekili hakkında iki dosya varsa iki dosya ayrı ayrı oylanıp karara bağlanır. Dokunulmazlık hangi dosya hakkında kaldırıldıysa yalnızca o fezleke hakkında yargılama yapılabilir. Milletvekilinin dönem sonuna bırakılan dosyası hakkındaki dokunulmazlığı devam eder.
Genel Kurul kararından sonra milletvekilinin dokunulmazlığı, söz konusu dosya için kaldırılmış olur.

DOKUNULMAZLIK KALKINCA SAVCILIK DEVREYE GİRER: YARGILAMA AŞAMASI

Meclis Başkanlığı, dosyayı Cumhurbaşkanlığı aracılığıyla Adalet Bakanlığına gönderir. Bakanlık da dokunulmazlığı kaldırılan milletvekili hakkında gereğinin yapılması için dosyası ilgili savcılığa havale eder. Savcılık da dosyanın ulaşmasının ardından soruşturmaya kaldığı yerden devam eder, söz konusu milletvekilini tutuklanması talebiyle mahkemeye de sevk edebilir ya da tutuksuz olarak yargılanmasına da devam edebilir.

DOKUNULMAZLIĞI KALKIYOR AMA MİLLETVEKİLLİĞİ DEVAM EDİYOR

Bir milletvekilinin dokunulmazlığının kalkmasıyla milletvekilliği düşmüyor, devam ediyor. Milletvekili maaşını alıyor ve diğer sosyal haklarından yararlanıyor. Tutuklanmamışsa Meclise gelerek yasama çalışmalarına da katılabiliyor. Bir vatandaş tutuksuz olarak nasıl yaşamını sürdürüyorsa milletvekili de o şekilde çalışma hayatına devam edebiliyor.

CEZA KESİNLEŞİNCE GENEL KURUL’DA KARAR OKUNURSA VEKİLLİK DÜŞÜYOR

Ancak milletvekili hakkındaki ceza kesinleştikten sonra Genel Kurulda okunuyor, işte o zaman milletvekilliği düşürülüyor. Milletvekilinin yasama dokunulmazlığının kaldırılmasına veya milletvekilliğinin düşmesine karar verilmesi halinde, Genel Kurul kararının alındığı tarihten itibaren 7 gün içinde ilgili milletvekili veya bir diğer milletvekili, kararın Anayasaya, kanuna veya İçtüzüğe aykırılığı iddiasıyla iptal için Anayasa Mahkemesine başvurabiliyor. Anayasa Mahkemesi, iptal istemini 15 gün içinde kesin karara bağlıyor.