Gıda fiyatlarındaki artışın ardından zincir marketler mercek altına alındı. CHP Genel Başkan Yardımcısı Veli Ağbaba da zincir marketlere ilişkin kapsamlı bir rapor yayımladı. Ağbaba, “üç harfliler” olarak nitelediği zincir marketlerin salgın döneminde kâr marjlarının olağanüstü arttığını belirterek, çözüm önerilerini paylaştı. BİM, A101 ve Şok gibi market zincirlerinin sektörde toplam pazar payının hızla arttığını belirten CHP’li Ağbaba’nın raporunda şu ifadeler yer aldı:

“Türkiye’de zincir market sektöründe ilk sırayı A101, BİM ve ŞOK gibi market zincirleri oluşturmaktadır. Bu marketler Türkiye’nin 81 ilinde, tüm ilçelerde, hatta her sokakta faaliyet göstermektedir ve uluslararası raporlara göre dünyanın en hızlı büyüyen şirketleri arasında yer almaktadır. Salgın sürecinde bu market zincirleri kasalarını doldurmakla kalmamış, aynı zamanda online satış ve dijital aplikasyonlar ile kendi üretim portföylerini de genişletmişlerdir. Bu orantısız büyüme, başta mikro ve küçük işletmeler olmak üzere ülkemizdeki esnafları oldukça olumsuz etkilemekte ve zincir marketlere karşı giderek daha da savunmasız hale getirmektedir. Zincir marketlerin AKP iktidarıyla organik ilişki ve işbirlikleri de bu marketlerin kanserli hücre gibi ülkemizin her mahallesinde, hatta sokağında büyümesini kolaylaştırmaktadır.”


TÜKETİCİ MECBUR BIRAKILDI

Raporda Türkiye Perakendeciler Federasyonu ve Rekabet Kurumu’nun verileri paylaşılarak zincir marketlerde ürün çeşitliliğinin 15 bini bulduğu ifade edildi: “Promosyonlu ürün satışından fiyat artışlarına ürün tedarik sürecinde yaşanabilecek sorunlara kadar hemen her konuda zincir marketler, oluşabilecek tüm ekonomik kaybı haksız ve adil olmayan şekilde perakendecilere yıkmaktadır. Salgında orantısız büyüme sonucu bu marketler zincirlerine yeni halkalar takmıştır. Alınan tedbirler doğrultusunda hafta sonu yasakları nedeniyle semt pazarlarının kurulamaması gibi kısıtlamalar tüketicileri zincir marketlere mecbur bırakmıştır.”

ESNAFI BİTİREN YANDAŞ SERMAYE!

Raporda, A101, BİM ve ŞOK isimli marketlerle ilgili şu bilgilere yer verildi: A101’in 2020 yılı sonu itibariyle 10 bin 1 marketi, 60 bin çalışanı ve 600’ün üzerinde tedarikçisi bulunmaktadır. BİM 1 Ekim 2020 itibariyle satışlardan 7 milyar 253 milyon 400 bin brüt kâr elde etmiş; kâr marjını bir yılda yüzde 39,8 artırmıştır. ŞOK Marketler ise 2020 yılının üçüncü çeyreğinde 1 milyar 275 milyon 500 bin lira brüt kâr marjıyla bir yılda yüzde 23,3 oranında kârını artırmıştır. A101 ve BİM gibi marketler zinciri iktidarla yakın ilişkileri nedeniyle birçok kez gündeme gelmiştir. Bu marketler ayrıca seçim dönemlerinde de devreye sokulmuş, seçim dönemlerinde ‘sosyal yardımlar’ adı altında oy devşirmek amacıyla kullanılmıştır. 23 Haziran 2019’da yapılan İstanbul seçimlerinde AKP'nin A101 market zinciri ile iş birliği yaparak İstanbul'da seçmene çek dağıtarak İstanbullu’dan oy istediği haberlere yansımıştır.”

ÇALIŞANLAR SENDİKASIZ, GÜVENCESİZ

Üç büyük market zincirinde düşük ücretlerle uzun çalışma sürelerine dayanan yoğun bir emek sömürüsünün olduğu belirtilen belirtilen raporda şunlar kaydedildi: “Üç büyük zincir marketin toplam istihdam sayısı, perakende sektöründeki istihdama oranı yüzde 10 seviyesindedir. Zincir marketlerde çalışanların ücretleri genel olarak asgari ücretin bir miktar fazlasıdır. Bu üç markette ortalama aylık maaşlar çalışanların statüsüne göre 2700-3000 TL arası değişmektedir. Çalışma saatleri ise günlük 7,5 saatlik yasal sınırın genel olarak üzerinde yer almaktadır. Market çalışanları günde 10 ile 12 saat çalışma yaptıklarını ifade etmişlerdir. Ayrıca bu marketlerde sendikalaşma oranı neredeyse yok denecek kadar azdır.”

Raporda, pazar payının yüzde 50’sinden fazlasını domine eden ve tekelleşen bu marketlerin denetlenmesi istendi. Esnaf odaları ile yerel üreticilerin çıkarlarını koruyan bir mevzuatın oluşturulması önerisinde de bulunuldu.

4 YILDA YÜZDE 41 ARTTI

CHP Antalya Milletvekili Çetin Osman Budak ise zincir marketlerle ilgili açıkladığı raporda, dört zincir marketin son dört yılda mağaza sayılarının yüzde 41 arttığını belirtti: A101’in mağaza sayısı 10 bini, çalışan sayısı da 60 bini aşmıştır. Mağaza ve çalışan sayısı açısından sırasıyla BİM, ŞOK ve Migros; A101’i takip etmektedir. Ciro bakımından en büyük şirket 2019 yılını 40, 2 milyar lira ciro ile kapatan BİM’dir. Pandemiye rağmen ilk üç çeyrekte geçen yılın aynı dönemine göre BİM cirosunu yüzde 35, ŞOK yüzde 30, Migros ise yüzde 22 artırmıştır. Esnaf kan ağlarken bu mağazalar cirolarını ciddi oranda artırabilmişlerdir.